دکتر بتول دادخواه – متخصص مغز و اعصاب

تیک‌ها، حرکات سریع و مکرر عضلانی هستند که منجر به تکان خوردن یا صداهای ناگهانی و غیرقابل کنترل می‌شوند.

بیشتر افراد در طول زندگی‌شان حرکات اسپاسم مانندی را در ماهیچه‌های خاصی تجربه می‌کنند. این حرکات، که تحت عنوان تیک شناخته می‌شوند، اغلب در پلک‌ها یا صورت ایجاد می‌شوند. با این حال تیک می‌تواند در هر جایی از بدن رخ دهد.

در بیشتر موارد تیک‌های عصبی، موقت و بی‌ضرر بوده و با گذشت زمان بهبود می‌یابند اما می‌توانند کلافه کننده باشند و در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کنند.

تیک‌ها معمولا در کودکی شایع هستند و در حدود پنج سالگی ظاهر می‌شوند. گهگاه ممکن است تیک‌ها در بزرگسالی آغاز شوند. نشانگان توره (سندرم تورت و تیک Tourette’s syndrome)، که در آن تیک‌ها بیش از یک سال ادامه می‌یابند، بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد.

انواع مختلف تیک‌های عصبی

تیک‌ها انواع متفاوتی دارند. برخی روی حرکات بدن تاثیر می‌گذارند (تیک‌های حرکتی) و برخی دیگر روی صدا (تیک‌های صوتی).

 تیک‌های حرکتی

تیک‌هایی هستند که منجر به حرکات بدن می‌شوند. انواع متداول تیک‌های حرکتی عبارتند از:

• پلک زدن، چشمک زدن، اخم کردن
• جمع کردن بینی یا شکلک در آوردن
• گاز گرفتن لب‌ها یا حرکت دادن زبان (مثلا زبان درآوردن)
• تکان‌های سریع یا کوبیدن سر
• بشکن زدن
• خم کردن گردن
• چمباتمه زدن، پریدن، یا خم شدن و لمس زمین
• شانه بالا انداختن
• حرکات یا حالات بدنی ناپسند
• لمس اجسام و افراد به طور غیر ارادی

تیک‌های صوتی

انواع متداول تیک‌های صوتی عبارتند از:

• بالا کشیدن آب بینی
• سرفه کردن
• خر خر کردن
• درآودن صدای حیوانات مانند پارس کردن
• هیس کردن
• صاف کردن گلو
• جیغ زدن
• تکرار صداها یا عبارات، در برخی موارد محدود فرد عبارتی ناپسند و توهین‌آمیز را تکرار می‌کند

 عوامل ایجاد تیک عصبی

تیک‌ها می‌توانند به صورت تصادفی ایجاد شوند و ممکن است با عواملی مانند استرس، اضطراب، خستگی، هیجان و شادی ارتباط داشته باشند. در صورتی که روی تیک تمرکز کنید یا درباره آن صحبت کنید بدتر می‌شود. شروع تیک‌ها معمولا با احساس ناخوشایندی همراه است که در بدن افزایش یافته و با تیک تسکین می‌یابد.

تیک‌ عصبی ناشی از تغییراتی در بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل حرکات بدن‌ هستند، به وجود می آیند. به نظر می‌رسد تیک‌ها علت خانوادگی و ژنتیکی دارند و هم‌چنین همراه با برخی اختلالات مانند اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) و اختلال وسواسی اجباری (OCD) رخ می‌دهند.

همچنین مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین نیز باعث ایجاد تیک می‌شود ولی در برخی موارد نیز ممکن است تیک‌ها ناشی از بیماری‌های جدی‌تری مانند فلج مغزی یا بیماری‌ هانتینگتون باشند.

پرهیز از استرس و اضطراب

• خواب شبانه کافی و با کیفیت داشته باشید. در مورد اصول بهداشت خواب و راه های مبارزه با خستگی مطالب بیشتری بخوانید.
• اگر کودک تان به تیک عصبی مبتلا است سعی کنید این مشکل را نادیده بگیرید و درباره آن تا حد ممکن صحبت نکنید. هرچه بیشتر بر این مشکل تمرکز کنید می تواند باعث وخامت بیشتر اوضاع گردد.
• هنگامی که تیک عصبی کودک شروع می شود، این مشکل را به رویش نیاورید.
• به فرزندتان خاطر نشان کنید که تیک عصبی مشکل خاصی نیست و نیازی نیست که درباره آن احساس شرمندگی کند.
• بهتر است که به افراد نزدیک تان یا افرادی که ارتباط روزمره با آن ها دارید درباره تیک عصبی خود توضیح مختصری بدهید تا آن ها از شرایط شما آگاه باشند.

اگر کودکتان که به تیک عصبی مبتلا است و مشکلاتی در مدرسه رفتن دارد، می توانید با معلم اش صحبت کنید. به طور مثال زمانی که تیک عصبی شان وخیم می شود می توانند کلاس درس را ترک کنند. در صورتی که تیک عصبی برای بزرگسالان و در محل کارشان مشکل ایجاد کند هم می توانند با کارفرمای خود در این باره صحبت کنند تا در صورتی امکان کمک و حمایتی از این طریق داشته باشند.

درمان تیک عصبی با رفتار درمانی

رفتار درمانی در اغلب موارد به عنوان یکی از راه های درمانی برای تیک عصبی است. در صورتی که پزشک تان تشخیص دهد که رفتاردرمانی می تواند برای شما موثر باشد احتمالاً به یک روانپزشک ارجاع داده می شوید. یکی از درمان های اصلی که برای تیک عصبی به کار می رود درمان معکوس سازی عادت است. این روش درمانی اهداف زیر را دارد:

• آموزش درباره شرایط بیمار
• آگاه سازی بیشتر بیمار درباره تیک عصبی و شناخت احساسات فرد هنگام تیک عصبی
• آموزش عکس العملی جدید در زمان بروز تیک عصبی

برای مثال زمانی که تیک عصبی شانه ها را درگیر می کند احتمالاً به بیمار آموزش داده می شود که بازوها را بکشد تا تیک عصبی تمام شود.

تکنیک دیگری که با نام ERP شناخته می شود، گاهی اوقات کاربرد دارد. با کمک این تکنیک می توان از تیک عصبی پیشگیری نمود. به مرور زمان فرد به این احساس عادت می کند و نیاز به تیک عصبی کاهش می یابد.

این تکنیک ها معمولاً نیازمند جلسات زیادی با تراپیست دارند. در صورتی که دوره درمانی تمام شود و بیمار روند درمانی را ادامه دهد می تواند بهترین نتیجه را داشته باشد.

درمان تیک عصبی با دارو

داروهای بیشماری وجود دارند که می توانند برای درمان قطعی تیک عصبی موثر باشند. به برخی از این داروها در ادامه اشاره خواهیم نمود. داروهای نورولپتیک که با نام ضد روان پریشی هم شناخته شده است، داروی اصلی برای تیک عصبی میباشند. این داروها با جایگزینی اثر مواد شیمیایی در مغز که مسئول کنترل حرکات بدن هستند، به درمان تیک عصبی کمک می کند. دارو های دیگری که برای درمان تیک عصبی به کار می روند شامل ریسپریدون، پیموزاید و آریپیپرازول هستند. از عوارض جانبی این داروها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش وزن
•  تاری دید
•  یبوست
•  خشکی دهان

برخی از داروهای نورولپتیک می توانند اثرات دیگری هم مانند لرزش بدن، خواب آلودگی و تکان های شدید بدن داشته باشند. داروهای دیگری برای درمان تیک عصبی وجود دارند که برای کاهش علائم تیک عصبی به کار می روند. این داروها در زیر آمده است:

کلونیدین 

دارویی که به کاهش تیک عصبی و درمان علائم بیش فعالی به طور همزمان کمک می کند.

کلونازپام 

دارویی که به کاهش شدت تیک عصبی در برخی افراد کمک می کند. این دارو با تغییر کارکرد برخی از مواد شیمیایی که در مغز هستند، روند درمانی را انجام می دهد.

تترابنازین 

دارویی که به کاهش تیک عصبی در برخی افراد کمک می کند. معمولاً در صورتی که تیک عصبی ناشی از یک علت زمینه ای باشد و این عامل حرکات سریع و تکراری را موجب شود ( مانند بیماری هانتینگتون )، از این دارو استفاده می شود.

تزریق بوتاکس یا همان سم بوتولینوم

به این ترتیب ماهیچه های آن ناحیه خاص ریلکس می شوند و از تیک عصبی پیشگیری می شود. البته این روش درمانی نهایتاً تا سه ماه دوام می آورد. این روش های درمانی هر کدام عوارض جانبی مخصوص به خود را دارند. بنابراین بهتر است که در ابتدا با پزشک خود مشورت کنید و حتما پزشک متخصص بهترین روش درمانی را انتخاب کند.

نکته پایانی

تیک عصبی انواع مختلفی دارد و می تواند زندگی کاری و تحصیلی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین بسیاری از مبتلایان برای درمان این بیماری به متخصص مغز و اعصاب مراجعه می کنند. امروز با پیشرفت علم پزشکی راه های درمانی بسیاری برای درمان تیک عصبی وجود دارد که با توجه به شرایط فرد از یکی از آن ها استفاده می شود. بنابراین در صورتی که تیک عصبی دارید نیازی به نگرانی نیست.