آیا صرع و تشنج درمان قطعی دارند؟

تاکنون هیچ گونه درمانی در جهان برای صرع پیدا نشده است و داروی های تولید شده در سطح بین الملل تا به حال درمانگر نبوده اند.

آشنایی با بیماری صرع

برای اینکه بهتر با این بیماری آشنا شوید در ابتدای مطلب مروری بر تعریف بیماری صرع داریم. در واقع صرع یک بیماری شایع است که در تمامی کشورهای دنیا وجود دارد. بیماری صرع در تمامی افراد با سنین و جنسیت های مختلف اتفاق می افتد و همچنین تمامی نژاد ها می توانند به این بیماری مبتلا شوند. بیماری صرع در افراد جوان و مسن به نسبت سایر سنین بیشتر اتفاق می افتد.

این بیماری با بیش از دو تشنج غیر برانگیخته بدون وجود یک عامل مشخص و قابل برطرف شده شناخته می شود، که در آن تمایل به تکرار تشنج ها به صورت بالا وجود خواهد داشت. در حقیقت بیماری صرع شایع ترین اختلال عملکرد اولیه ی مغزی است که در تمامی افراد و سنین رخ می دهد.

بیماری صرع چیست؟

به عبارت دیگر بیماری صرع عبارت است از حملات صرعی غیر برانگیخته ای که برای دوبار یا بیشتر تکرار شده باشد. شیوع (انسیدانس) بیماری تقریبا بین ۱۰-۵ مورد به ازای هر صدهزار نفر تخمین زده می شود. با توجه به تعاریف بالا، مشخص است که حمله صرعی با صرع برابر نیست! حمله صرع در واقع یک علامت نورولوژیک است که در اغلب موارد فقط با حملات صرعی مشخص می شود.

انواع حملات صرع

یکی از مراحل ارزیابی و درمان بیماران مبتلا به صرع، مشخص نمودن نوع حمله صرعی بیمار است. طبقه بندی حملات برای تشخیص، درمان و تعیین پیش آگهی لازم و ضروری به نظر می رسد.

حملات صرعی را بر اساس تظاهرات بالینی و یافته های موجود در نوار مغزی به سه دسته تقسیم می کنند:

• حملات صرعی کانونی
• حملات صرعی فراگیر اولیه
• حملات طبقه بندی نشده

مهم ترین قدم در طبقه بندی، افتراق حمله صرعی موضعی یا کانونی از نوع فراگیر است. حمله موضعی به حمله ای گفته می شود که بخش مشخص و محدودی از کورتکس مغز را درگیر نماید، اما حملات فراگیر، بخش وسیعی از مغز را به صورت همزمان، قرینه و دو طرفه درگیر می نمایند.

حملات موضعی اغلب با ضایعات ساختاری همراه هستند. برعکس، حملات فراگیر می تواند در اثر اختلالات سلولی، بیوشیمیایی و یا ساختاری ایجاد شود.

• حمله کانونی یا موضعی

این حمله ناشی از بروز امواج صرعی در بخش محدودی از مغز است. حال اگر هوشیاری به صورت کامل حفظ شود، به آن حمله موضعی ساده و اگر با اختلال هوشیاری همراه باشد به آن حمله موضعی مرکب می گویند.

الف- حمله کانونی ساده

این حمله باعث اختلال تعادل و حرکتی، حسی، روانی یا اتونوم بدون اختلال هوشیاری می شود. برای مثال بیماری که حمله تومور موضعی با منشاء کورتکس اولیه حرکتی سمت راست دارد، دچار حرکات غیرطبیعی و غیر ارادی دست چپ می شود و این حرکات ممکن است به صورت کلونیک یا فقط تونیک باشد.

نوار مغزی در این بیماران ممکن است، امواج غیرطبیعی را فقط در ناحیه محدودی از کورتکس نشان دهد. در برخی از بیماران تشنج موضعی در ناحیه بسیار محدودی مثل انگشتان، شروع شده و به آرامی به قسمت های دیگر اندام هم کشیده می شود که نشانه انتشار امواج تشنجی در ناحیه بیشتری از کورتکس حرکتی است. به این حالت jacksonian march می گویند.

فرم های دیگر حمله موضعی ساده می تواند با تغییر در:

• حس سوماتیک (پارستزی)
• حس بینایی (مشاهده نور یا توهم بینایی)
• حس تعادل (احساس سقوط یا سرگیجه)
• سیستم اتونوم (تپش قلب، سیخ شدن موها) خود را نشان دهد.

آیا صرع انواع مختلفی دارد؟

بیماری صرع به دو دسته کانونی یا منطقه ای و فراگیر یا جنرال تقسیم بندی می شوند.

صرع کانونی

در واقع صرع کانونی بدین معناست که در بالین یا نوار مغز یک منشا یا یک ناحیه کانونی در مغز یافت می شود که باعث شروع حملات می گردد و معمولا تشنج ها وابسته به آن کانون در مغز می باشند که آن ناحیه لبه گیج گاهی است.

انواع صرع کانونی

در واقع صرع کانونی به دو دسته تقسیم بندی می شود. در صورت آنکه تشنج کانونی با حرکت موضعی یکی از اندام بدن یا قسمتی از بدن خود را نشان دهد بدان صرع کانونی ساده گفته می شود که این عارضه سبب برهم ریختن اختلال هوشیاری نمی گردد. ولی اگر همین مسئله با اختلال در هوشیاری بروز کند بدان صرع کانونی پیچیده یا مرکب می گویند.

صرع فراگیر یا جنرالیزه

بیماری صرع فراگیر بدون هیچ گونه علامت قبلی و بدون شواهدی از اینکه کانونی مشخص در مغز درگیر باشد سبب از دست دادن ناگهانی هوشیاری بیماری می شود. گاها ممکن است فرد دچار حرکات پرشی سریع و قرینه در اندام ها شود که این عامل تفاوت بین صرع کانونی و صرع فراگیر می باشد.

تعریف تشنج

تشنج یک حمله ی اختلال عملکرد گذرای مغزی است که ثانویه به عملکرد غیر طبیعی الکتریکی مغز رخ می دهد. تقریبا ده درصد از افراد در طول زندگی خود ممکن است دچار چنین حملاتی شوند و در حدود بیست و پنج درصد یک علت مشخص برای آن وجود دارد لذا بر همین اساس به عنوان یک تشنج برانگیخته با یک عامل مشخص شناخته می شوند. تمایل به برگشت و تکرار ندارند مگر آنکه عامل زمینه ای برطرف نشده وجود داشته باشد و یا اینکه خاصیت برگشت پذیری داشته باشد.

نشانه های بیماری صرع و تشنج

بیماری صرع و تشنج ماشی از اختلال عملکرد الکتریکی یک ناحیه از مغز می باشد، لذا با توجه به اینکه این ناحیه در کدام قسمت از مغز قرار گرفته است علائم بیماری متفاوت است. هر یک از این علائم می تواند به صورت تکی یا همراه با یکدیگر باشند. علائم شایع بیماری تشنج عبارت است از:

• از دست دادن هوشیاری (گیجی و منگی)
• حرکات مات شدن یا خیره شدن
• پلک زدن بیش از حد
• حرکات تکراری و پیچیده
• داشتن یک حس عجیب و غریب همچون احساس کردن بوی بد
• رفتارهای غیرعادی همچون پرخاشگری
• سردرد
• سرگیجه
• و هر علامت مغزی دیگر

تشنج و صرع چه علت هایی می تواند داشته باشد؟

یک حمله صرعی ممکن است تحت شرایط خاصی توسط مغز طبیعی نیز ایجاد شود. آستانه ایجاد حمله در افراد متفاوت است. برای مثال تب می تواند به تشنج در بچه های طبیعی منجر شود و این کودکان از نظر رشد طبیعی و ممکن است هیچ گاه دچار صرع نشوند.

حمله صرعی ناشی از تب در گروه کمی از بچه ها اتفاق می افتد که بیان گر دخالت فاکتورهای ژنتیک در ایجاد آن است. برخی از عوامل تاثیر گذار به طور واضح ژنتیکی است. چراکه شرح حال خانوادگی حمله صرع بر احتمال وجود صرع در سایر افراد خانواده موثر می باشد. شرایط دیگری نیز وجود دارد که ممکن است موجب حملات صرعی شود. به طور مثال می توان به صدمات نافذ سر اشاره کرد که باعث ایجاد صرع در نزدیک به ۵۰ درصد موارد می شود.

• عفونت های سیستم عصبی
• سکته های مغزی
• اختلالات تکاملی مغز، از عوامل دیگری هستند که می توانند باعث ایجاد صرع یا حمله ی صرعی شوند.

در بیماران مبتلا به صرع، عواملی نظیر بی خوابی، استرس های درونی و بیرونی همچنین تغییرات هورمونی، حین عادت ماهانه خانم ها، می توانند از عوامل تشدید کننده حملات صرعی باشند.

در درمان بیماران صرع توجه به این نکات وسعی در کاهش فاکتورهای مساعد کننده از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.

تفاوت تشنج و صرع 

تشنج یک حمله ی اختلال عملکرد گذرای مغزی است که ثانویه به عملکرد غیر طبیعی الکتریکی مغز رخ می دهد و هر عاملی که بتواند این اختلال را  ایجاد کند، احتمال دارد سبب تشنج گردد.

ولی صرع یک بیماری است که در آن تشنج ها به تعداد بالا تکرار می شود، در واقع تشنج ها یک عامل برانگیزاننده ندارند، لذا هر فردی که به هر علتی یکبار تشنج کند به آن فرد مصروع گفته نمی شود و این بدان معناست که فرد دچار صرع نمی باشد، مگر اینکه علت مشخصی وجو نداشته باشد ولی حملات صرع به صورت متعدد تکرار شوند.

علل بیماری صرع

بیماری صرع و تشنج علل مختلفی دارد. در صورت آنکه بخواهیم آن را به صورت کلی بیان نماییم می توانیم به موارد ذیل اشاره نمایم.

تاثیر ژنتیک در صرع

وراثت و ژنتیک یکی از عوامل ابتلا به بیماری صرع می باشد که صرع های ارثی سبب اختلال در متابولیسم چربی ها و اختلالات کروموزومی باشد.

صدمه جنین در دوران بارداری

اتفاقات و علل داخل رحمی همچون ضربه های ناشی از زایمان های سخت، کمبود اکسیژن حین تولد، ضربه وارد آمدن به سر، پرتودرمانی مادر در صورت ابتلا به بیماری های ویروسی و عفونی می تواند از عوامل ابتلا به بیماری صرع در نوزاد شود.

تاثیر عفونت های مغزی

از دیگر علل ابتلا به بیماری صرع عفونت های مغزی می باشد. به طور مثال عفونت های منتشر مغزی انسفالیتا، مننژیت ها، بیماری سیفلیس و مالاریا می تواند جز علل عفونی به شمار آید و سبب ابتلا فرد به بیماری صرع و تشنج شود.

آسیب های مغزی

تومورهای مغزی اولیه که در مغز اتفاق می افتد و تومورهای مغزی که از نواحی دیگر به مغز سرایت می کند می تواند زمینه ساز ابتلا به بیماری صرع شود.

بیماری های عروقی مانند ناهنجاری های شریانی و وریدی، لخته های خونی که به مغز وارد می شود و خونریزی های مغزی، بیماری های سیستم ایمنی مانند بیماری لوپوس که در نهایت سیستم عروقی مغز را درگیر می کند تمامی این نوع بیماری ها می تواند زمینه ساز ابتلا به بیماری صرع و تشنج شود.

اختلالات متابولیک، اختلالات کمبود ویتامین ها، کلسیم، یون و سدیم می تواند از عوامل ایجاد کننده بیماری صرع باشد. همچنین سوابق ضربه های شدید به مغز، بمیاری های آلزایمر و بیماری های که سبب کوچک شدن مغز می شود مانند بیماری هانتینگتون از علل ابتلا به بیماری صرع و تشنج می باشند.

مصرف برخی داروها

رسوب مصرف برخی داروها همچون داروهای ضدافسردگی و داروهای مخدر از عواملی هستند که می تواند زمینه ساز ابتلا به بیماری صرع و تشنج در فرد شود.

پیشگیری از عوامل خطر در بروز حملات صرع

عوامل متعددی را می توان برای کاهش بروز حمله صرع به کار برد که این موارد عبارت است از:

• تغییر سبک زندگی
• مصرف منظم داروهای تجویز شده
• رعایت بهداشت منظم و سالم خواب و پرهیز از خستگی و اختلالات خواب
• رژیم غذایی سالم
• دوری از تنش ها و استرس ها
• پرهیز از استعامل دخانیات و مواد مخدر محرک
• پرهیز از اختلالات خلقی

عوارض بیماری صرع

عوارض بیماری صرع کلی نخواهد بود و برای هر فرد به یک صورت نمی باشد. گاها ممکن است فردی مبتلا به بیماری صرع بوده اما اختلالی در روند زندگی او ایجاد نکرده باشد. جالب است بدانید که علت این بیماری و عوارض بیماری صرع و تشنج بسته به ناحیه درگیری مغز متفاوت می باشد.

لذا به طور کلی نمی توان بیان نمود عوراض این بیماری چه خواهد بود. اما در حالت کلی تمامی افراد مبتلا به این بیماری نیاز به درمان مناسب خواهند داشت.

تشخیص حملات صرع

در ابتدای امر بایستی بگوییم که متخصص مغز و اعصاب بایستی شناخت کافی از این بیماری و نحوه درمان داشته باشد. زمانی که فردی با علائم چنین بیماری به پزشک مراجعه می نماید در ابتدا پزشک شرح حال دقیقی از بیمار نسبت به وضعیت خود می گیرد تا بتواند با آگاهی کامل به تشخیص و کنترل بیماری بپردازد. سپس معاینه شده و با توجه به شرایط فرد اقدام به تجویز انجام تست های تشخیصی همچون؛ آزمایش ها، نوار مغز و تصویر برداری ها می نماید.

تشخیص حملات صرعی، عمدتا بالینی و متکی بر اطلاعاتی است که در خصوص زمان حمله و مدتی قبل و بعد از آن (یعنی پرودروم، اورا و حالت های بعد از حمله) اخذ می شود.

هرگاه حملات تی پیک و شرح حال قابل اعتماد موجود باشد، می توان تنها بر اساس شرح حال، تشخیص حملات صرعی را داد.

اما برای اثبات پاراکیلینیکی آن، افتراق بین انواع مختلف حملات و نیز در موارد مشکوک، الکتروانسفالوگرافی ضروری است. هرگاه شرح حال و EEG نتوانند، تشخیص قطعی حملات صرعی را ممکن سازند و نیز در حملات صرعی مقاوم به درمان دارویی، احتمالا اقدامات تهاجمی مانند جراحی ضرورت پیدا می کند و در این حالت از روشی به نام Video-EEG monitoring  استفاده می شود.

این روش مانیتورینگ همزمان حرکات بیمار و فعالیت الکتریکی کورتکس مغز اوست که در مراکز فوق تخصصی اپی لپسی قابل انجام است.

درمان صرع توسط دارو

درمان بیماری با توجه به نوع حملات روش درمان متفاوت است. در صورت آنکه همزمان با حملات صرع اختلالاتی وجود دارد پزشک روش درمان مناسب برای چنین شرایطی را درمان دارویی و درمان های غیردارویی به صورت همزمان را توصیه می نماید. در طول دوره درمان بیمار می بایست تحت معاینات دوره ای قرار گیرد و آزمایشات و روش های تشخیصی لازم را مجدد تکرار نماید تا روند درمان به درستی انجام شود.

درمان بیماری که صرع دارد، تقریبا همیشه چندین جنبه دارد و شامل درمان بیماری های زمینه ای که عامل این حملات بوده اند، اجتناب ورزیدن از عوامل تشدید کننده، درمان حملات صرعی عود کننده با داروهای ضد صرع یا با جراحی و توجه به یکسری مباحث سایکولوژیک و اجتماعی در این رابطه است.

برنامه های درمانی به دلایل گوناگونی مانند علل صرع، تنوع حملات، متفاوت بودن اثرات درمانی و سمی داروهای ضد صرع در بیماران مختلف فرق می کند و تقریبا در همه موارد، نورولوژیستی که در درمان صرع تجربه داشته باشد، نحوه درمان را طراحی و استراتژی درمانی را پیش بینی می کند.

علاوه بر این، بیمارانی که صرع مقاوم به درمان طبی دارند یا بیمارانی که چندین نوع مختلف از داروهای ضد صرع را نیاز دارند، باید به طور منظم زیر نظر نورولوژیست باشند.

درمان بیماری زمینه ای

اگر علت حملات صرعی منحصرا یک اختلال متابولیک مثل اختلال الکترولیتی یا قند سرم باشد، هدف برطرف کردن این اختلال و پیشگیری کردن از عود مجدد آن خواهد بود.

اجتناب از عوامل تشدید کننده

متاسفانه راجع به عوامل ویژه ای که در وقوع حمله دخیل هستند، اطلاع دقیقی در دست نیست. بعضی بیماران می توانند موقعیت های خاصی را که ممکن است آستانه حملات صرعی آن ها را پایین آورد، ذکر کنند.

درمان با داروهای ضد صرع

این روش محور درمانی، اکثر بیماران مبتلا به صرع است.

نکته پایانی 

لازم به ذکر است برای تشخیص صحیح هرگونه بیماری عصبی به متخصص مغز و اعصاب مراجعه نمایید. زیرا تشخیص درست بیماری لازمه ی انتخاب راهکار درمانی مناسب و کار آمد می باشد. با مراجعه به متخصص مغز و اعصاب علائم بیماری صرع مورد بررسی قرار می گیرند و بهترین درمان برای کنترل این بیماری از سوی پزشک تجویز می گردد.