دکتر بتول دادخواه – متخصص مغز و اعصاب

 

متخصص مغزی و اعصاب: مغز بسياري از عملکردهاي متفاوت بدن را کنترل مي کند. يک مغز صدمه ديده ممکن است توانايي کنترل بعضي يا تمام اين عملکرد ها را از دست بدهد. دانستن بعضي از علائم صدمه مغزي مي تواند به تعيين اينکه فرد صدمه مغزي داشته است يا اينکه صدمه بدي به مغز وارد شده کمک ميکند. اطلاعات زير توضيح ميدهد که چه کمک هايي بايد فوراً به فردي که صدمه مغزي داشته، داده شود.

 هوشياري فرد صدمه دیده مغزی

کسي که دچار صدمه مغزي شديد شده ممکن است اصلاً نتواند حرکت کند و به نظر ميرسد که خواب است. فردي با مغز طبيعي را ميتوان با تکان دادن، نيشگون گرفتن، گفتن نام وي و با ايجاد صداي بلند از خواب بيدار کرد.

در يک مرتبه بيدار شدن، کسي که مغز طبيعي دارد در بيدار ماندن کمي مشکل دارد. فردي که صدمه مغزي شديد ديده ممکن است براي چند ثانيه بيدار شود اما به سرعت به حالت خواب برميگردد. يا انگار در خواب عميق است و علي رغم تلاش بسيار، بيدار نخواهد شد. فردي که نميتواند بيدار شود، بيهوش شده و يا در حالت کما است. حالت کما به اين معني است که صدمه مغزي بسيار شديد است.

مشکلات تنفسي

بعد از صدمه مغزي شديد، فرد معمولاً بيهوش است و خودش نمي تواند نفس بکشد. اگر فرد براي مدت کوتاهي قادر به تنفس نباشد، مغز صدمه مضاعفي از کمبود اکسيژن مي بيند. کمبود اکسيژن به مدت طولاني يکي از علل اصلي مرگ بعد از صدمه مغزي است.

يکي از علل شايعي که فرد بيهوش تنفس ندارد اين است که زبانش به عقب گلو رفته و جلوي آن را گرفته و راه ورودي ناي را بسته است. براي اينکه راه هوا بيشتر از اين بسته نباشد و براي حرکت دادن زبان، دو انگشت را زر هر طرف چانه فرد مي گذاريم و به آرامي چانه را بالا مي کشيم. اين کار زبان را به سمت بالا جابجا مي کند و از پشت گلو دور مي کند.

استفراغ و آب دهان هم مي تواند راه هوا را ببندد. دهان فرد را چک کنيد و در صورت وجود استفراغ يا بزاقي که راه هوا را بسته، آن را خارج کنيد. در صورت وجود خون ريزي در دهان يا هر جاي ديگري مراقب خودتان باشيد. چون بايد خود را از خطر ابتلا به HIV از طريق پاشيدن خون فرد به چشم ها، بيني يا دهانتان، دور کنيد. اگر خونريزي درون يا اطراف دهان فردي که نفس وجود نداشته باشد تنفس کمکي با خطر کمتري نسبت به عفونت HIV انجام مي شود.

1- از افراد ديگري که در آن حوالي هستند بخواهيد که بيايند و از شخصي که آموزش خدمات پزشکي ديده کمک بخواهيد.

2- مطمئن شويد که دهان فرد عاري از غذا يا استفراغ است.

3- خودتان کنار سر وي قرار بگيريد طوري که به سمت پايين و به قفسه سينه او نگاه مي کنيد.

4- به آرامي سر و گردن او را در خط مستقيم با پشت او وضعيت دهيد.

5- يک دست را روي پيشاني و با دست ديگرتان بيني او را بگيريد.

6- کاملاً با دهانتان، دهان وي را بپوشانيد و يک نفس عميق و کامل به او بدهيد.

7- اجازه دهيد تا هوا به طور طبيعي بيرون بيايد.

8- با نگاه کردن، شنيدن و حس کردن علائم ناشي از تنفس خود فرد را متوجه شويد.

 

 

تنفس کمکي ممکن است به فرد بيهوش کمک کند تا دوباره شروع به تنفس کند. با اين حال، از بيشتر کساني که دچار صدمه مغزي شديد شده اند فقط افرادي زنده مي مانند که فوراً از خدمات کمک رساني اورژانس مثل باقي نگاه داشتن جريان خون و يا پمپ کردن اکسيژن به داخل ريه ها بهره مند شوند. آموزش خدمات کمک رساني اورژانس اغلب در بيمارستان ها، کلينيک ها و سازمان هايي مثل صليب سرخ آمريکا قابل دسترسي است.

** هشدار: فردي که بيهوش است ميتواند دچار آسيب به طناب نخاعي هم شده باشد. طناب نخاعي ستوني از فيبرهاي عصبي در مرکز ستون فقرات (استخوان پشت) است که از قسمت انتهايي مغز شروع ميشود و تا قسمت پايين تر پشت پايان مي يابد. مغز پيام هايي را از طريق اعصابي که در طناب هاي نخاعي هستند به عضلات مي فرستد. اگر طناب نخاعي آسيب جديدي ببيند، فرد به طور ناقص يا کامل فلج ميشود.

راهنمايي هاي پزشکي براي بي حرکت کردن فرد صدمه ديده قبل از رسيدن پزشک آموزش ديده، پرستار يا دستيار پزشک در صحنه تصادف پيشنهاد ميشود و همچنين وضعيت هاي صحيح سر و گردن فرد براي کاهش خطر صدمه به طناب نخاعي با اين حال، اگر فردي استفراغ کند يا از دهانش خونريزي داشته باشد، بايد فوراً وضعيتش را تغيير دهيم تا اينکه استفراغ يا خون به بيرون جريان پيدا کند و باعث خفه شدن وي نشود. اين وضعيت، وضعيت بهبودي ناميده ميشود.

1- به آرامي فرد را به يک سمت حرکت مي دهيم، طوري که سرش به سمت ماست و آن را به سمت جلو حرکت ميدهيم تا راه هوا باز بماند.

2- دست بالايي را در زاويه راست خم ميکنيم تا تنه فوقاني را حمايت کند.

3- پاي بالايي را در زاويه راست خم ميکنيم تا تنه تحتاني را حمايت کند.

اگر نمي توانيد منتظر آمبولانس بمانيد، پيشنهادات زير ميتواند کمک کند تا خطر صدمه بيشتر به طناب نخاعي را در حين منتقل کردن بيمار به يک مرکز پزشکي، کمتر کنيد.

1- در حالتي که فرد به پشتش صاف خوابيده، يک تخته چوبي يا يک ورقه فلزي سخت يا پلاستيک سفت زير بدن او قرار دهيد. سر و گردن او را در امتداد ستون فقرات (استخوان پشت) نگه داريد و تا جايي که امکان دارد سر و گردن را حرکت ندهيد.

2- يک حوله لوله شده، ملحفه يا کيسه شني در طول هر طرف سر، گردن و ته قرار دهيد. يک لوله حوله يا ملحفه اضافه زير چانه او قرار دهيد تا از حرکت کردن چانه به سمت پايين جلوگيري شود.

3- فرد و لوله هاي ملحفه يا کيسه هاي شني را براي انتقال به تخته جابجايي توسط کمربند ها يا طناب هاي محکم کنيد، تا بدنش در حين جابجايي تا جايي که امکان دارد بي حرکت باشد.

 تعيين سطح هوشياري

خيلي از بيمارستان ها و مراکز مراقبت پزشکي در دنيا از مقياس کماي گلاسگو به عنوان يک راه اندازه گيري سطح آگاهي يا کماي فرد آسيب ديده استفاده ميکنند. سوال هاي زير مي تواند براي کمک به شناسايي سطح هوشياري يا بيهوشي فردي که صدمه ديده پرسيده شود:

سوال هايي در مورد باز کردن چشم

. آيا چشمانش باز ميشوند؟ اگر باز ميشوند، آيا حرکت ميکنند؟

. آيا به نظر ميرسد به چيزهاي اطرافش نگاه ميکند؟ آيا با چشمانش حرکات را دنبال ميکند؟

. آيا اگر شما اسمش را صدا بزنيد يا صداي بلند ايجاد کنيد چشمانش را باز ميکند؟

سوال هايي در مورد حرکت

. آيا اجزا بدنش را حرکت ميدهد؟

. اگر نه، آيا فقط زماني که او را نيشگون ميگيرد حرکت ميدهد؟

. آيا فرد سعي ميکند تنها همان قسمت از بدنش را که شما در حال نيشگون گرفتن آن هستيد را به عقب بکشد يا همه اعضا بدنش را با هم و بدون توجه به قسمتي که شما در حال نيشگون گرفتن آن هستيد حرکت ميدهد.

. آيا در صورت اينکه شما از فرد بخواهيد يک دست يا يک پايش را حرکت دهد او اين کار را به صورت صحيح انجام ميدهد يا نه؟ براي مثال، آيا او ميتواند دست راستش را هنگاميکه شما به او مي گوئيد دست راستت را بالا ببر را به سمت بالا حرکت دهد يا نه؟ آيا او ميتواند دست شما را هنگاميکه شما به او مي گوييد «دست مرا فشار بده» در دستش فشار دهد يا نه؟

 کاهش تدريجي هوشياري

فردي که دچار صدمه مغزي شده است ممکن است فوراً هوشياري اش را از دست ندهد. او ممکن است پس از ضربه به دريک دوره زماني کوتاه بيدار بماند و سپس بنظر برسد که تدريجاً به خواب مي رود. به همين دليل اين فرد بايد مرتباً در طول روز اول ودوم پس از ضربه چک شود تا مطمئن شويد که او ميتواند از خواب بيدار شود. افرادي که دچار صدمه مغزي شديد ميشوند و نمي توانند از خواب بيدار شوند بايد کمک هاي پزشکي فوري دريافت کنند. کاهش تدريجي هوشياري ممکن است به معني خطر وجود خونريزي داخل جمجمه اي باشد.

صدمه Concussion

Concussion يک صدمه مغزي است که ممکن است سبب تنها کاهش مختصري هوشياري شود يا اصلاً کاهش هوشياري را به وجود نياورد بنابراين، فردي که دچار صدمه Concussion شده است فوراً پس از ضربه در حالتي گيجي يا مقدار مختصري کاهش حافظه را نشان خواهد داد. بيشتر افرادي که تجربه Concussion را دارند سلامت خود را به طور کامل به دست خواهند آورد و مشکلات فيزيکي و ذهني طولاني مدت نخواهند داشت. اما بعضي از Concussion ها خطرناک اند. براي تعيين ميزان خطر Concussion فرد صدمه ديده بايد به سوالات زير پاسخ بدهد:

. آيا او نامش را ميداند؟

. آيا و ميداند که در حال حاضر کجاست؟

. آيا او ميتواند به طور صحيح سال و ماه و روزي از هفته را که در آن قرار دارد را بيان کند؟

. آيا او ميتواند چيزهائي را که برايش اتفاق افتاده است را به خاطر بياورد؟

از او بخواهيد تا سه چيز را که در اطرافش موجود است را به خاطر بياورد؟

. آيا او ميتواند آنها را فوراً تکرار کند؟ آيا او مي تواند پس از 5 دقيقه که گذشت آنها را تکرار کند؟

انجام مراقبت هاي پزشکي فوري براي فردي که نمي تواند به طور صحيح به سوالات پاسخ بدهد اهميت به خصوصي دارد و اين نشاندهنده اين است که صدمه او خطرناک شده است. بعد از Concussion حتي اگر فرد به خوبي فکر کند و به طور صحيح به سوالات پاسخ بدهد، باز هم ممکن است مشکلات زير را در طول روز ها، هفته ها و يا ماه ها داشته باشد؟

. احساس خستگي دائمي.

داشتن مشکلات خواب در شب.

احساس سر گيجه و کاهش تعادل.

شکايت از سر درد يا تهوع.

. داشتن مشکلاتي در حواس بينائي، شنوائي، لامسه و بويائي .

. شکايت از اينکه نور به چشمانش صدمه مي زند.

ناتواني در واضح صحبت کردن.

. ناتواني در فهم چيزي که ديگران به او مي گويند.

به راحتي آشفته و عصباني شد.

. داشتن مشکل تمرکز.

-نگراني هاي ويژه براي شخصي که Concussion داشته است.

بايد از فردي که Concussion داشته است Concussion ديگري بلافاصله پس از اولي محافظت شود. Concussion سبب تورم مغزي ميشود و مغز براي کاهش اين تورم به 2 تا چند روز نياز دارد. در طول اين مدت بايد فرد از همه کارهاي سخت و يا فعاليت هاي ورزش که سبب افتادن يا به حرکت درآوردن سر ميشود جلوگيري کند.