دکتر بتول دادخواه – متخصص مغز و اعصاب

 

متخصص مغزی و اعصاب: مغز بسیاری از عملکردهای متفاوت بدن را کنترل می کند. یک مغز صدمه دیده ممکن است توانایی کنترل بعضی یا تمام این عملکرد ها را از دست بدهد. دانستن بعضی از علائم صدمه مغزی می تواند به تعیین اینکه فرد صدمه مغزی داشته است یا اینکه صدمه بدی به مغز وارد شده کمک میکند. اطلاعات زیر توضیح میدهد که چه کمک هایی باید فوراً به فردی که صدمه مغزی داشته، داده شود.

 هوشیاری فرد صدمه دیده مغزی

کسی که دچار صدمه مغزی شدید شده ممکن است اصلاً نتواند حرکت کند و به نظر میرسد که خواب است. فردی با مغز طبیعی را میتوان با تکان دادن، نیشگون گرفتن، گفتن نام وی و با ایجاد صدای بلند از خواب بیدار کرد.

در یک مرتبه بیدار شدن، کسی که مغز طبیعی دارد در بیدار ماندن کمی مشکل دارد. فردی که صدمه مغزی شدید دیده ممکن است برای چند ثانیه بیدار شود اما به سرعت به حالت خواب برمیگردد. یا انگار در خواب عمیق است و علی رغم تلاش بسیار، بیدار نخواهد شد. فردی که نمیتواند بیدار شود، بیهوش شده و یا در حالت کما است. حالت کما به این معنی است که صدمه مغزی بسیار شدید است.

مشکلات تنفسی

بعد از صدمه مغزی شدید، فرد معمولاً بیهوش است و خودش نمی تواند نفس بکشد. اگر فرد برای مدت کوتاهی قادر به تنفس نباشد، مغز صدمه مضاعفی از کمبود اکسیژن می بیند. کمبود اکسیژن به مدت طولانی یکی از علل اصلی مرگ بعد از صدمه مغزی است.

یکی از علل شایعی که فرد بیهوش تنفس ندارد این است که زبانش به عقب گلو رفته و جلوی آن را گرفته و راه ورودی نای را بسته است. برای اینکه راه هوا بیشتر از این بسته نباشد و برای حرکت دادن زبان، دو انگشت را زر هر طرف چانه فرد می گذاریم و به آرامی چانه را بالا می کشیم. این کار زبان را به سمت بالا جابجا می کند و از پشت گلو دور می کند.

استفراغ و آب دهان هم می تواند راه هوا را ببندد. دهان فرد را چک کنید و در صورت وجود استفراغ یا بزاقی که راه هوا را بسته، آن را خارج کنید. در صورت وجود خون ریزی در دهان یا هر جای دیگری مراقب خودتان باشید. چون باید خود را از خطر ابتلا به HIV از طریق پاشیدن خون فرد به چشم ها، بینی یا دهانتان، دور کنید. اگر خونریزی درون یا اطراف دهان فردی که نفس وجود نداشته باشد تنفس کمکی با خطر کمتری نسبت به عفونت HIV انجام می شود.

۱- از افراد دیگری که در آن حوالی هستند بخواهید که بیایند و از شخصی که آموزش خدمات پزشکی دیده کمک بخواهید.

۲- مطمئن شوید که دهان فرد عاری از غذا یا استفراغ است.

۳- خودتان کنار سر وی قرار بگیرید طوری که به سمت پایین و به قفسه سینه او نگاه می کنید.

۴- به آرامی سر و گردن او را در خط مستقیم با پشت او وضعیت دهید.

۵- یک دست را روی پیشانی و با دست دیگرتان بینی او را بگیرید.

۶- کاملاً با دهانتان، دهان وی را بپوشانید و یک نفس عمیق و کامل به او بدهید.

۷- اجازه دهید تا هوا به طور طبیعی بیرون بیاید.

۸- با نگاه کردن، شنیدن و حس کردن علائم ناشی از تنفس خود فرد را متوجه شوید.

 

 

تنفس کمکی ممکن است به فرد بیهوش کمک کند تا دوباره شروع به تنفس کند. با این حال، از بیشتر کسانی که دچار صدمه مغزی شدید شده اند فقط افرادی زنده می مانند که فوراً از خدمات کمک رسانی اورژانس مثل باقی نگاه داشتن جریان خون و یا پمپ کردن اکسیژن به داخل ریه ها بهره مند شوند. آموزش خدمات کمک رسانی اورژانس اغلب در بیمارستان ها، کلینیک ها و سازمان هایی مثل صلیب سرخ آمریکا قابل دسترسی است.

** هشدار: فردی که بیهوش است میتواند دچار آسیب به طناب نخاعی هم شده باشد. طناب نخاعی ستونی از فیبرهای عصبی در مرکز ستون فقرات (استخوان پشت) است که از قسمت انتهایی مغز شروع میشود و تا قسمت پایین تر پشت پایان می یابد. مغز پیام هایی را از طریق اعصابی که در طناب های نخاعی هستند به عضلات می فرستد. اگر طناب نخاعی آسیب جدیدی ببیند، فرد به طور ناقص یا کامل فلج میشود.

راهنمایی های پزشکی برای بی حرکت کردن فرد صدمه دیده قبل از رسیدن پزشک آموزش دیده، پرستار یا دستیار پزشک در صحنه تصادف پیشنهاد میشود و همچنین وضعیت های صحیح سر و گردن فرد برای کاهش خطر صدمه به طناب نخاعی با این حال، اگر فردی استفراغ کند یا از دهانش خونریزی داشته باشد، باید فوراً وضعیتش را تغییر دهیم تا اینکه استفراغ یا خون به بیرون جریان پیدا کند و باعث خفه شدن وی نشود. این وضعیت، وضعیت بهبودی نامیده میشود.

۱- به آرامی فرد را به یک سمت حرکت می دهیم، طوری که سرش به سمت ماست و آن را به سمت جلو حرکت میدهیم تا راه هوا باز بماند.

۲- دست بالایی را در زاویه راست خم میکنیم تا تنه فوقانی را حمایت کند.

۳- پای بالایی را در زاویه راست خم میکنیم تا تنه تحتانی را حمایت کند.

اگر نمی توانید منتظر آمبولانس بمانید، پیشنهادات زیر میتواند کمک کند تا خطر صدمه بیشتر به طناب نخاعی را در حین منتقل کردن بیمار به یک مرکز پزشکی، کمتر کنید.

۱- در حالتی که فرد به پشتش صاف خوابیده، یک تخته چوبی یا یک ورقه فلزی سخت یا پلاستیک سفت زیر بدن او قرار دهید. سر و گردن او را در امتداد ستون فقرات (استخوان پشت) نگه دارید و تا جایی که امکان دارد سر و گردن را حرکت ندهید.

۲- یک حوله لوله شده، ملحفه یا کیسه شنی در طول هر طرف سر، گردن و ته قرار دهید. یک لوله حوله یا ملحفه اضافه زیر چانه او قرار دهید تا از حرکت کردن چانه به سمت پایین جلوگیری شود.

۳- فرد و لوله های ملحفه یا کیسه های شنی را برای انتقال به تخته جابجایی توسط کمربند ها یا طناب های محکم کنید، تا بدنش در حین جابجایی تا جایی که امکان دارد بی حرکت باشد.

 تعیین سطح هوشیاری

خیلی از بیمارستان ها و مراکز مراقبت پزشکی در دنیا از مقیاس کمای گلاسگو به عنوان یک راه اندازه گیری سطح آگاهی یا کمای فرد آسیب دیده استفاده میکنند. سوال های زیر می تواند برای کمک به شناسایی سطح هوشیاری یا بیهوشی فردی که صدمه دیده پرسیده شود:

سوال هایی در مورد باز کردن چشم

. آیا چشمانش باز میشوند؟ اگر باز میشوند، آیا حرکت میکنند؟

. آیا به نظر میرسد به چیزهای اطرافش نگاه میکند؟ آیا با چشمانش حرکات را دنبال میکند؟

. آیا اگر شما اسمش را صدا بزنید یا صدای بلند ایجاد کنید چشمانش را باز میکند؟

سوال هایی در مورد حرکت

. آیا اجزا بدنش را حرکت میدهد؟

. اگر نه، آیا فقط زمانی که او را نیشگون میگیرد حرکت میدهد؟

. آیا فرد سعی میکند تنها همان قسمت از بدنش را که شما در حال نیشگون گرفتن آن هستید را به عقب بکشد یا همه اعضا بدنش را با هم و بدون توجه به قسمتی که شما در حال نیشگون گرفتن آن هستید حرکت میدهد.

. آیا در صورت اینکه شما از فرد بخواهید یک دست یا یک پایش را حرکت دهد او این کار را به صورت صحیح انجام میدهد یا نه؟ برای مثال، آیا او میتواند دست راستش را هنگامیکه شما به او می گوئید دست راستت را بالا ببر را به سمت بالا حرکت دهد یا نه؟ آیا او میتواند دست شما را هنگامیکه شما به او می گویید «دست مرا فشار بده» در دستش فشار دهد یا نه؟

 کاهش تدریجی هوشیاری

فردی که دچار صدمه مغزی شده است ممکن است فوراً هوشیاری اش را از دست ندهد. او ممکن است پس از ضربه به دریک دوره زمانی کوتاه بیدار بماند و سپس بنظر برسد که تدریجاً به خواب می رود. به همین دلیل این فرد باید مرتباً در طول روز اول ودوم پس از ضربه چک شود تا مطمئن شوید که او میتواند از خواب بیدار شود. افرادی که دچار صدمه مغزی شدید میشوند و نمی توانند از خواب بیدار شوند باید کمک های پزشکی فوری دریافت کنند. کاهش تدریجی هوشیاری ممکن است به معنی خطر وجود خونریزی داخل جمجمه ای باشد.

صدمه Concussion

Concussion یک صدمه مغزی است که ممکن است سبب تنها کاهش مختصری هوشیاری شود یا اصلاً کاهش هوشیاری را به وجود نیاورد بنابراین، فردی که دچار صدمه Concussion شده است فوراً پس از ضربه در حالتی گیجی یا مقدار مختصری کاهش حافظه را نشان خواهد داد. بیشتر افرادی که تجربه Concussion را دارند سلامت خود را به طور کامل به دست خواهند آورد و مشکلات فیزیکی و ذهنی طولانی مدت نخواهند داشت. اما بعضی از Concussion ها خطرناک اند. برای تعیین میزان خطر Concussion فرد صدمه دیده باید به سوالات زیر پاسخ بدهد:

. آیا او نامش را میداند؟

. آیا و میداند که در حال حاضر کجاست؟

. آیا او میتواند به طور صحیح سال و ماه و روزی از هفته را که در آن قرار دارد را بیان کند؟

. آیا او میتواند چیزهائی را که برایش اتفاق افتاده است را به خاطر بیاورد؟

از او بخواهید تا سه چیز را که در اطرافش موجود است را به خاطر بیاورد؟

. آیا او میتواند آنها را فوراً تکرار کند؟ آیا او می تواند پس از ۵ دقیقه که گذشت آنها را تکرار کند؟

انجام مراقبت های پزشکی فوری برای فردی که نمی تواند به طور صحیح به سوالات پاسخ بدهد اهمیت به خصوصی دارد و این نشاندهنده این است که صدمه او خطرناک شده است. بعد از Concussion حتی اگر فرد به خوبی فکر کند و به طور صحیح به سوالات پاسخ بدهد، باز هم ممکن است مشکلات زیر را در طول روز ها، هفته ها و یا ماه ها داشته باشد؟

. احساس خستگی دائمی.

داشتن مشکلات خواب در شب.

احساس سر گیجه و کاهش تعادل.

شکایت از سر درد یا تهوع.

. داشتن مشکلاتی در حواس بینائی، شنوائی، لامسه و بویائی .

. شکایت از اینکه نور به چشمانش صدمه می زند.

ناتوانی در واضح صحبت کردن.

. ناتوانی در فهم چیزی که دیگران به او می گویند.

به راحتی آشفته و عصبانی شد.

. داشتن مشکل تمرکز.

-نگرانی های ویژه برای شخصی که Concussion داشته است.

باید از فردی که Concussion داشته است Concussion دیگری بلافاصله پس از اولی محافظت شود. Concussion سبب تورم مغزی میشود و مغز برای کاهش این تورم به ۲ تا چند روز نیاز دارد. در طول این مدت باید فرد از همه کارهای سخت و یا فعالیت های ورزش که سبب افتادن یا به حرکت درآوردن سر میشود جلوگیری کند.