انواع مختلفی از سردرد با علل و علائم متفاوت وجود دارد. بیشتر آنها کوتاه مدت هستند و به ندرت باعث نگرانی می شوند. با این حال، توانایی تشخیص نوع سردردی که فرد تجربه می‌کند، می‌تواند راه درمان آن را برای پزشک راحت تر کند. سردرد یک از بیماری های رایج در جهان است ولی فرد می تواند بیشتر آنها را با مسکن های ساده درمان کند و ظرف چند ساعت از بین می روند. با این حال، حملات مکرر یا انواع خاصی از سردرد می تواند نشان دهنده یک وضعیت سلامت جدی تر باشد.

بیش از ۱۵۰ نوع سردرد مختلف وجود دارد که به دو دسته اصلی اولیه و ثانویه تقسیم می شود. سردرد اولیه به دلیل شرایط دیگری نیست، خود یک بیماری است. به عنوان مثال می توان به سردردهای میگرنی و تنشی اشاره کرد. در مقابل، سردرد ثانویه یک علت زمینه‌ای جداگانه دارد، مانند آسیب به سر یا قطع ناگهانی کافئین.

این مطلب به بررسی برخی از رایج ترین انواع سردرد، به همراه علل، درمان، پیشگیری و زمان مراجعه به پزشک می پردازد.

 میگرن

سردرد همراه با میگرن اغلب شامل درد شدید ضربان دار در یک طرف سر است. یک فرد ممکن است حساسیت شدید به نور، صدا و بو را تجربه کند. حالت تهوع و استفراغ نیز شایع است. حدود ۲۵ درصد از افراد مبتلا به میگرن، قبل از شروع سردرد، هاله ای را تجربه می کنند. اینها اختلالات بینایی و حسی هستند که معمولاً ۵ تا ۶۰ دقیقه طول می کشند و عبارتند از:

• دیدن خطوط زیگ زاگ، نورهای سوسوزن یا نقاط
• از دست دادن جزئی بینایی
• بی حسی
• مور مور
• ضعف عضلانی
• مشکل در صحبت کردن یا یافتن کلمات

توجه داشته باشید که علائم هاله همچنین می تواند نشان دهنده سکته مغزی یا مننژیت باشد. هر کسی که برای اولین بار این موارد را تجربه می کند باید فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشد. سردردهای میگرنی معمولاً مکرر هستند و هر حمله می تواند از چند ساعت تا چند روز طول بکشد. برای بسیاری، این یک وضعیت مادام العمر است. علت میگرن هنوز ناشناخته است. با این حال، اغلب ژنتیکی است و در افراد مبتلا به برخی بیماری‌های قبلی مانند افسردگی و صرع شایع‌تر است.

محرک های میگرن می تواند شامل موارد زیر باشد:

• استرس و اضطراب
• اختلال خواب
• تغییرات هورمونی
• حذف وعده های غذایی
• کم آبی بدن
• برخی غذاها و داروها
• نورهای روشن و صدای بلند

درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله شدت علائم، تعداد دفعات بروز آنها و اینکه آیا فرد حالت تهوع و استفراغ را تجربه می کند یا خیر. گزینه های درمانی شامل منبع قابل اعتماد است:

• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، آسپرین یا استامینوفن
• تریپتان ها مانند سوماتریپتان که نیاز به نسخه دارند
• داروهای ضد استفراغ، مانند متوکلوپرامید، برای کنترل حالت تهوع و استفراغ
• تکنیک‌های تحریک عصبی، مانند تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال نیز ممکن است کمک کنند.

فرد همچنین می تواند حملات را با این روش ها کاهش دهد:

• استراحت در مکانی تاریک و ساکت
• قرار دادن کیسه یخ یا پارچه سرد روی پیشانی
• آب آشامیدنی

افراد مبتلا به میگرن مزمن باید در مورد درمان پیشگیرانه با پزشک صحبت کنند. اگر فردی بیش از ۱۵ روز در ماه یک اپیزود داشته باشد یا اگر علائم حداقل ۸ روز در ماه به مدت ۳ ماه رخ دهد، ممکن است میگرن مزمن تشخیص داده شود.  گزینه های دارویی برای پیشگیری از میگرن عبارتند از:

• توپیرامات (توپاماکس)
• پروپرانولول
• آمی تریپتیلین
•  تغییرات رژیم غذایی، مدیریت استرس و طب سوزنی

سردرد تنشی

سردردهای تنشی اغلب افراد را در برخی مواقع تحت تاثیر قرار می دهد. آنها به صورت درد مبهم و دائمی در دو طرف سر ظاهر می شوند. علائم دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حساس شدن صورت، سر، گردن و شانه ها
• احساس فشار پشت چشم
• حساسیت به نور و صدا

این سردردها می تواند از ۳۰ دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. علت سردردهای تنشی مشخص نیست، اما استرس، اضطراب و افسردگی محرک های رایج هستند. سایر محرک های بالقوه عبارتند از:

• کم آبی بدن
• صدای بلند
• عدم ورزش
• خواب ناکافی با کیفیت
• وضعیت بدن
• وعده های غذایی را حذف کرد
• خستگی چشم

مسکن های بدون نسخه (OTC) مانند ایبوپروفن، استامینوفن و آسپرین معمولاً در متوقف کردن یا کاهش درد بسیار موثر هستند. افرادی که بیش از ۱۵ روز در ماه بیش از ۹۰ روز سردرد دارند باید با پزشک مشورت کنند. تغییرات سبک زندگی و برخی درمان ها ممکن است به جلوگیری از سردرد تنشی کمک کند. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:

• خواب کافی
• ورزش و کشش منظم
• بهبود وضعیت نشستن و ایستادن
• انجام آزمایش چشم
• مدیریت استرس، اضطراب یا افسردگی
• طب سوزنی

سردرد خوشه ای

سردردهای خوشه ای سردردهای شدید و عود کننده هستند. آنها شش برابر بیشتر احتمال دارد که مردان را بیشتر از زنان تحت تأثیر قرار دهند. سوزش یا درد شدید در پشت یا اطراف یک چشم، توصیف بیماران از سردردهای خوشه ای است. دعلائم دیگر می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اشک چشم
• پلک متورم
• مسدود شدن یا آبریزش بینی
• حساسیت به نور و صدا
• بی قراری یا بی تابی

سردردهای خوشه ای معمولاً به طور ناگهانی و بدون هشدار ظاهر می شوند و بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت طول می کشند. افراد می توانند تا هشت حمله را در روز تجربه کنند. این حملات معمولا به صورت خوشه های روزانه رخ می دهند و می توانند هفته ها یا ماه ها ادامه داشته باشند. این نوع سردرد ممکن است ساعت مشخصی در طول شبانه روز شروع شود.

علت سردردهای خوشه ای نامشخص است، اما احتمال بروز این سردردها در افراد سیگاری بیشتر است. افراد مبتلاء به این بیماری می بایست از مصرف الکل اجتناب کنند. درمان کاهش شدت و دفعات حملات است. گزینه ها عبارتند از:

• اکسیژن درمانی
• سوماتریپتان
• وراپامیل
• استروئیدها
• ملاتونین
• لیتیوم

تحریک عمقی مغز و تحریک عصب واگ نیز در درمان سردردهای خوشه‌ای که به دارو پاسخ نمی‌دهند، مفید است.

سردرد ناشی از فعالیت

سردردهای ناشی از فعالیت بدنی ناشی از ورزش شدید بدنی با عوامل زیر مرتبط است:

• در حال اجرا
• پریدن
• وزنه برداری
• رابطه جنسی
• زمان سرفه یا عطسه

این سردردها معمولاً بسیار کوتاه مدت هستند، اما گاهی تا ۲ روز طول می کشند. آنها به صورت درد ضربان دار در سرتاسر سر ظاهر می شوند و در کسانی که سابقه خانوادگی میگرن دارند شایع تر است. افرادی که برای اولین بار سردردهای خوشه ای را تجربه می کنند باید با پزشک مشورت کنند، زیرا ممکن است نشانه ای از یک مورد جدی باشد. درمان سردرد ناشی از فعالیت می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تسکین درد OTC
• بتا بلوکرها مانند پروپانولول
• ایندومتاسین

گاهی اوقات سردرد ناشی از فعالیت ممکن است ناشی از مشکلات قلبی عروقی باشد. در این صورت، پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای بررسی سلامت قلب و عروق و عروق مغزی فرد توصیه کند.

سردردهای هیپنیک

سردرد هیپنیک یک بیماری نادر است که معمولاً در سن ۵۰ سالگی ایجاد می شود، اما می تواند زودتر نیز شروع شود. مردم همچنین از آنها به عنوان سردرد “ساعت زنگ دار” یاد می کنند و افراد را در طول شب از خواب بیدار می کنند. سردرد هیپنیک شامل درد ضربان دار خفیف تا متوسط است که معمولاً در هر دو طرف سر است. این می تواند تا ۳ ساعت طول بکشد، در حالی که سایر علائم ممکن است شامل حالت تهوع و حساسیت به نور و صدا باشد. افراد می توانند هر هفته چندین حمله را تجربه کنند. علت سردرد هیپنیک مشخص نیست و هیچ محرک شناخته شده ای وجود ندارد.

اگرچه سردردهای هیپنیک بی ضرر هستند، یک فرد مسن که برای اولین بار سردرد غیر معمول را تجربه می کند باید به دنبال مشاوره پزشکی باشد. ممکن است پزشک بخواهد میگرن و سردردهای خوشه ای را رد کند. گزینه های درمانی برای سردردهای هیپنیک شامل موارد زیر است:

• کافئین
• ایندومتاسین
• لیتیوم

سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو

سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (MOH) – که گاهی اوقات به عنوان سردرد برگشتی شناخته می شود – شایع ترین نوع سردرد ثانویه است. MOH دارای سردردهای مکرر یا روزانه با علائمی مشابه سردردهای تنشی یا میگرن است. این سردردها ابتدا به مسکن ها پاسخ می دهند اما بعداً دوباره عود می کنند. اگر فردی مبتلا به اختلال سردرد باشد و همچنین حداقل ۱۵ روز در ماه از داروهای مسکن استفاده کرده باشد، پزشک ممکن است MOH را تشخیص دهد. داروهایی که می توانند باعث MOH شوند عبارتند از:

• مواد افیونی
• استامینوفن
• تریپتان ها مانند سوماتریپتان
• NSAID ها مانند آسپرین و ایبوپروفن

با وجود مصرف این داروها، MOH همچنان ممکن است رخ دهد. با این حال، به نظر می‌رسد که MOH عمدتاً در افرادی ایجاد می‌شود که به طور خاص برای درمان سردرد از مسکن استفاده می‌کنند.

تنها راه درمان MOH قطع مصرف داروهایی است که باعث سردرد می شوند. با این حال، هر کسی که دارو را قطع می کند، فقط باید تحت نظر پزشک این کار را انجام دهد. پزشک می تواند داروهای جایگزین را برای تسهیل روند ترک تجویز کند. پس از قطع دارو، فرد احتمالاً این موارد را تجربه می کند:

• بدتر شدن سردرد
• تهوع و استفراغ
• افزایش ضربان قلب
• فشار خون پایین
• اختلال خواب
• بی قراری، اضطراب و عصبی بودن

پزشک ممکن است داروهایی مانند داروهای ضد استفراغ را برای کمک به تسکین این علائم برای کنترل حالت تهوع و استفراغ تجویز کند. علائم معمولا ۲ تا ۱۰ روز طول می کشد اما می تواند تا ۴ هفته باقی بماند. پزشک در مورد داروهای مسکن مناسب برای استفاده پس از رفع MOH توصیه می کند. مراحل زیر می تواند به جلوگیری از MOH کمک کند:

• اجتناب از استفاده از کدئین و مواد افیونی
• محدود کردن استفاده از داروهای مسکن برای سردرد
• استفاده از داروهای پیشگیری کننده برای میگرن مزمن

سردردهای سینوسی

سردرد سینوسی با سینوزیت – التهاب سینوس ها – رخ می دهد. معمولاً از عفونت یا آلرژی ناشی می شود. علائم شامل درد مبهم و ضربان دار در اطراف چشم ها، گونه ها، و پیشانی است. همچنین درد ممکن است با حرکت یا زور زدن بدتر شود و گاهی به دندان ها و فک نیز سرایت کند. سایر علائم احتمالی عبارتند از:

• فشار یا درد صورت
• کاهش حس بویایی
• ترشحات بینی
• انسداد بینی
• تب
• خستگی
• گوش درد
• بوی بد دهان
• سرفه کردن
• درد دندان
• احساس عمومی ناخوشی

سردردهای سینوسی بسیار نادر هستند. اگر علائم بینی وجود نداشته باشد، سردرد با این ماهیت به احتمال زیاد حمله میگرنی است. سینوزیت معمولاً در عرض ۲ تا ۳ هفته از بین می رود. گزینه های درمانی عبارتند از:

• نوشیدن مایعات
• تسکین درد OTC
• ضد احتقان بینی
• اسپری بینی یا محلول های آب شور از داروخانه
• آنتی هیستامین ها
• اسپری های بینی استروئیدی که با نسخه در دسترس هستند
• آنتی بیوتیک ها، اگر پزشک متوجه شود که عفونت باکتریایی وجود دارد

اگر علائم در عرض یک هفته بهبود نیافت یا شدید شد، فرد باید با پزشک صحبت کنند. برای تشخیص علت اصلی سینوزیت، پزشک ممکن است فرد را به متخصص گوش، حلق و بینی ارجاع دهد. در برخی موارد، جراحی جزئی ممکن است برای تخلیه سینوس ها لازم باشد.

سردردهای مرتبط با کافئین

مصرف زیاد کافئین – بیش از ۴۰۰ میلی گرم (میلی گرم) یا حدود ۴ فنجان قهوه در روز – گاهی اوقات می تواند منجر به سردرد شود. در افرادی که روزانه بیش از ۲۰۰ میلی گرم کافئین به مدت بیش از ۲ هفته مصرف می کنند، ترک آن ممکن است منجر به سردردهای میگرنی شود. این سردرد معمولاً ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از توقف ناگهانی ایجاد می شود. و اوج آن بین ۲۰ تا ۵۱ ساعت است و می تواند ۲ تا ۹ روز ادامه داشته باشد. سایر علائم احتمالی عبارتند از:

• خستگی
• مشکل در تمرکز
• کاهش خلق و خو یا تحریک پذیری
• حالت تهوع

اثرات کافئین از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما کاهش مصرف آن می تواند خطر ابتلا به سردرد را کاهش دهد. محدود کردن مصرف کافئین ممکن است به افرادی که میگرن مزمن دارند کمک کند.

 سردرد ناشی از آسیب سر

گاهی اوقات، فرد بلافاصله یا بلافاصله پس از ضربه به سر دچار سردرد می شود. تسکین درد OTC اغلب این مشکل را برطرف می کند. با این حال، اگر علائم شدید باشند یا در طول زمان بدتر شوند، فرد باید فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشد. آسیب جدی به سر یا اگر علائم زیر بعد از ضربه به سر رخ داد با اورژانس تماس بگیرید:

• بی هوشی
• تشنج
• استفراغ
• از دست دادن حافظه
• گیجی
• مشکلات بینایی یا شنوایی

سردردهای پس از سانحه نیز می توانند ماه ها پس از آسیب اولیه سر ایجاد شوند و تشخیص آن را دشوار می کند. آنها گاهی اوقات می توانند روزانه رخ دهند و تا ۱۲ ماه ادامه داشته باشند. حتی یک ضربه کوچک به سر می تواند منجر به آسیب مغزی شود.

سردردهای قاعدگی

سردرد اغلب به دلیل تغییرات در سطح هورمون است. میگرن ممکن است در حوالی قاعدگی ناشی از تغییرات در سطح استروژن رخ دهد. سردردهای مرتبط با هورمون اغلب ۲ روز قبل یا ۳ روز پس از پریود یا در طول تخمک گذاری ایجاد می شوند. علائم مشابه میگرن بدون اورا هستند، اما می توانند بیشتر طول بکشند. سردردهای مرتبط با هورمون نیز می توانند ناشی از موارد زیر باشند:

• داروهای ضد بارداری خوراکی
• یائسگی
• بارداری

درمان سردرد قاعدگی مانند درمان میگرن بدون اورا است. پزشکان می توانند در مورد اقدامات پیشگیرانه احتمالی مانند:

• هورمون درمانی
• مصرف تریپتان یا NSAID در حول و حوش پریود
• برنامه های جایگزین خوراکی پیشگیری از بارداری، مانند حذف استراحت بدون قرص
• درمان جایگزینی هورمون برای افرادی که در دوره یائسگی قرار دارند

سردرد خماری

مصرف بیش از حد الکل می تواند منجر به سردرد ضربان دار در روز بعد یا حتی بعد از آن روز شود. این سردردهای شبیه میگرن معمولاً در هر دو طرف سر ایجاد می شوند و می توانند در اثر حرکت بدتر شوند. فرد مبتلا به سردرد خماری نیز ممکن است حالت تهوع و حساسیت به نور را تجربه کند. هیچ درمانی برای خماری وجود ندارد، اما می توان با نوشیدن آب فراوان و خوردن غذاهای شیرین علائم را تسکین داد. مسکن های OTC ممکن است به کاهش یا توقف سردرد کمک کنند. علائم خماری در عرض ۷۲ ساعت از بین می رود. راه های کاهش خطر خماری عبارتند از:

• پرهیز از نوشیدن الکل و یا در حد اعتدال
• با معده خالی ننوشید
• نوشیدن آب بین نوشیدنی های الکلی و قبل از رفتن به رختخواب
• نکات بیشتری برای مدیریت سردرد خماری پیدا کنید.

چه زمانی با پزشک صحبت کنیم

سردرد یک مشکل رایج است، اما بیشتر افراد می توانند آن را با تسکین درد OTC مانند استامینوفن کنترل کنند. با این حال، هرکسی که سردردهای شدید، مداوم، مکرر یا بدتر شده را تجربه می کند باید با پزشک مشورت کند. اگر فردی این نوع سردرد داشته باشد، باید فورا به دنبال کمک پزشکی باشد:

• به طور ناگهانی شروع می شود و بسیار دردناک است
• به دنبال ضربه قابل توجهی به سر
• با گیجی یا اختلال بینایی، تعادل یا گفتار
• با بی حسی یا ضعف
• با تب، تشنج، یا بیهوشی
• با سفت شدن گردن
• با استفراغ مداوم

در صورت داشتن سردردهای مکرر نیز باید در اسرع وقت با پزشک مشورت کنید.

خلاصه

سردرد می تواند بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار دهد. اغلب، مصرف مسکن ها آنها را برطرف می کند. با این حال، در برخی موارد، سردرد ممکن است نشان دهنده یک مشکل پزشکی باشد که حتما نیاز به بررسی پزشک متخصص است.