چه عواملی باعث صرع می شود؟
صرع در واقع اختلالی در سیستم عصبی مرکزی است که در آن مغز فعالیت غیرطبیعی دارد و باعث تشنج یا دوره‌هایی از رفتارهای غیرطبیعی، حس‌های غیرطبیعی و گاهی از دست دادن هوشیاری می‌شود. افرادی که مبتلا به صرع هستند، به علت افزایش فعالیت الکتریکی مغز که منجر به اختلال در سیستم پیام رسانی میان سلول‌های مغزی می‌شود، تشنج‌های مکرر را تجربه می‌کنند.
افرادی که مبتلا به صرع هستند، به علت افزایش فعالیت الکتریکی مغز که منجر به اختلال در سیستم پیام رسانی میان سلول‌های مغزی می‌شود، تشنج‌های مکرر را تجربه می‌کنند.
هر فردی ممکن است دچار صرع شود، صرع می‌تواند همه‌ی نژادها و هر دو جنسیت را مبتلا کند. البته اگر فردی یک بار دچار تشنج شود به معنای ابتلا به صرع نیست، برای تشخیص صرع لازم است فرد حداقل دو تشنج بدون تحریک و علت مشخص داشته باشد، یعنی ناشی از علل پزشکی قابل درمانی مانند محرومیت از الکل یا قند خون بسیار پایین نباشند.
نشانه و علائم صرع
با توجه به اینکه صرع با فعالیت غیرطبیعی مغز ایجاد می‌شود، تشنج‌ها ممکن است هر فرآیندی که مغز در آن دخیل است را تحت تاثیر قرار دهد. علائم و نشانه‌های تشنج می‌تواند شامل گیجی موقت، حملات خیره شدن، حرکات ناگهانی غیرقابل کنترل در بازو یا پاها، از دست دادن هوشیاری یا توجه، علائم روانی مانند ترس و اضطراب باشد.
پزشکان به طورکلی تشنج‌ها را با توجه به نحوه‌ی شروع فعالیت غیرطبیعی مغز به تشنج کانونی و تشنج منتشر تقسیم بندی می‌کنند:
تشنج کانونی چیست؟
اگر تشنج‌ها ناشی از فعالیت غیرطبیعی تنها در یک ناحیه‌ی مغز باشد، تشنج کانونی (جزئی) نامیده می‌شوند. این تشنج‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند:
تشنج‌های کانونی بدون از دست دادن هوشیاری: قبلا تشنج جزئی ساده نامیده می‌شدند، این تشنج‌ها باعث کاهش هوشیاری نمی شوند و ممکن است باعث تغییر حالت روحی یا تغییر حالتی که بیمار اطراف را می‌بیند، بویی که احساس می‌کند، مزه ای که می‌چشد، صدایی که می‌شنود یا احساسی که دارد، می‌شود. همچنین ممکن است منجر به حرکات ناگهانی غیرارادی در قسمت‌هایی از بدن مانند بازو یا پا و یا علائم حسی خود به خودی مانند مور مور شدن، گیجی و دیدن نور ناگهانی، شود.
تشنج کانونی با نقص در هوشیاری: پیش از این تشنج جزئی پیچیده نامیده می‌شد. این تشنج‌ها تغییر یا فقدان هوشیاری یا آگاهی را نیز دربر می‌گیرند. طی این نوع تشنج بیمار ممکن است به یک نقطه خیره شود و به صداهای اطرافیان به درستی پاسخ ندهد و یا حرکاتی مانند مالیدن دست‌ها بهم، جویدن، بلعیدن یا راه رفتن حول یک دایره را انجام دهد.
تشنج منتشر چیست؟
تشنج‌هایی که تمام نقاط مغز را درگیر می‌کنند تشنج‌های منتشر هستند. شش نوع تشنج منتشر وجود دارد:
تشنج ابسنس (خاموش): تشنج‌های ابسنس اغلب در کودکان اتفاق می‌افتند و با خیره شدن به یک نقطه یا حرکات نامحسوس مانند چشمک زدن یا ملچ ملوچ کردن مشخص می‌شوند. این تشنج‌ها ممکن است به شکل دسته ای اتفاق بیفتند و باعث فقدان هوشیاری مختصری شوند.
تشنج‌های تونیک: تشنج‌های تونیک باعث سفت شدن ماهیچه‌ها می‌شوند. این تشنج‌ها معمولا ماهیچه‌های پشت، بازوها و پاها را درگیر می‌کنند و ممکن است باعث زمین خوردن فرد شوند.
تشنج‌های آتونیک: این نوع تشنج باعث از دست رفتن کنترل ماهیچه‌ها می‌شوند که ممکن است باعث افتادن ناگهانی فرد شوند.
تشنج‌های کلونیک: این تشنج‌ها با حرکات ناگهانی ماهیچه ای تکراری یا ریتمیک مرتبط هستند. این تشنج‌ها معمولا گردن، صورت و بازوها را درگیر می‌کنند.
تشنج‌های میوکلونیک: این تشنج‌ها معمولا به شکل حرکت ناگهانی کوتاه یا پیچیدن بازوها و پاها دیده می‌شوند.
تشنج‌های تونیک-کلونیک: این تشنج‌ها پرالتهاب ترین تشنج‌های صرعی هستند و می‌توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن بدن و لرزیدن، و گاهی از دست دادن کنترل ادرار یا گاز گرفتن زبان شوند.
چه عواملی باعث صرع می شود؟
صرع تقریبا در نیمی از مبتلایان، علت مشخصی ندارد. در افراد دیگر ممکن است ناشی از فاکتورهای مختلفی از جمله مواردی که در ادامه می‌آید، باشد:
اثرات ژنتیکی: برخی از انواع صرع در خانواده‌ها اتفاق می‌افتند، در این موارد محتمل است که اثرات ژنتیکی وجود داشته باشد. محققین برخی از انواع صرع را با ژن‌های خاصی مرتبط دانسته اند، اما برای اغلب افراد، ژن‌ها تنها بخشی از علت صرع هستند. ژن‌های خاصی فرد را به شرایط محیطی که تشنج را تحریک می‌کند، حساس تر می‌کنند.
ضربه به سر: ضربه به سر ناشی از تصادف ماشین یا سایر حوادث می‌تواند باعث صرع شود.
بیماری‌های مغزی: بیماری‌های مغزی که باعث آسیب به مغز می‌شوند، مانند تومورهای مغزی یا سکته‌ها، می‌توانند باعث صرع شوند. سکته‌ی مغزی اولین علت صرع در بالغین مسن تر از ۳۵ سال سن است.
بیماری‌های عفونی: بیماری‌های عفونی، مانند مننژیت، ایدز و انسفالیت ویروسی(عفونت بافت مغز با ویروس ها) می‌توانند باعث صرع شوند.
آسیب‌های پیش از تولد: پیش از تولد، نوزادان به آسیب‌های مغزی که می‌تواند با فاکتورهای مختلفی مانند عفونت مادر، تغذیه‌ی نامناسب یا کمبود اکسیژن، ایجاد شوند، حساس هستند.
اختلالات تکاملی: صرع می‌تواند گاهی با اختلالات تکاملی مانند اوتیسم و نوروفیبروماتوز مرتبط باشد.
برخی از فاکتورها افراد را نسبت به ابتلا به صرع مستعدتر می‌کنند:
سن: شروع صرع اغلب در کودکان یا بالغین مسن است اما ممکن است در هر سنی دیده شود.
سابقه‌ی خانوادگی: اگر سابقه خانوادگی صرع وجود داشته باشد، فرد ممکن است در ریسک بیشتری برای ابتلا به اختلالات تشنجی داشته باشد.
آسیب‌های سر: آسیب‌های سر باعث برخی از موارد صرع می‌شوند. با بستن کمربند ایمنی در ماشین و پوشیدن کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری، اسکی، استفاده از موتورسیکلت یا در سایر فعالیتهایی که احتمال ضربه به سر وجود دارد، می‌تواند خطر این ضربات را کاهش داد.
سکته و سایر بیماری‌های عروقی: این بیماری‌ها می‌توانند منجر به آسیب مغزی شوند که می‌تواند شروع کننده صرع باشد. با کاهش مصرف الکل و دوری از سیگار، مصرف رژِم غذایی سالم و ورزش کردن منظم می‌توان خطر ابتلا به این بیماری‌ها را کاهش داد.
دمانس: دمانس می‌تواند خطر ابتلا به صرع در بالغین مسن را افزایش دهد.
عفونت‌های مغزی: عفونت‌هایی نظیر مننژیت که می‌توانند باعث التهاب در مغز یا نخاع شوند، می‌توانند خطر ابتلا به صرع را افزایش دهند.
تشنج در کودکان: تب‌های بالا در کودکی گاهی می‌تواند با تشنج مرتبط باشد. کودکانی که به علت تب بالا تشنج می‌کنند معمولا دچار صرع نمی شوند. خطر صرع در صورتی که کودک تشنج طولانی مدت داشته باشد، بیماری دیگری در سیستم عصبی داشته باشد یا سابقه خانوادگی صرع داشته باشد، افزایش می‌یابد.
تشخیص صرع توسط متخصص مغز و اعصاب
برای تشخیص این بیماری، متخصص مغز و اعصاب در مورد علائم و نشانه‌های بیمار می‌پرسد و معاینه می‌کند و تست‌های متعدد انجام می‌دهد تا صرع را تشخیص دهد و علت تشنج‌ها را مشخص کند.
معاینه نورولوژیک: پزشک، عملکرد ذهنی، توانایی حرکتی و رفتاری و سایر حوزه‌ها را برای تشخیص بیماری و تعیین نوع صرع بررسی می‌کند.
تست‌های خونی: برای بررسی علائم عفونت، مشکلات ژنتیکی و سایر مسائلی که ممکن است با ابتلا به صرع مرتبط باشند، انجام می‌شود.
برخی از تست‌ها برای تعیین اتفاقات غیرطبیعی در مغز انجام می‌شوند:
الکتروانسفالوگرام (نوار مغز) EEG: این تست رایج ترین تست برای تشخیص صرع است. در این تست الکترودهایی به جمجمه وصل می‌شوند و فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. اگر فرد دچار صرع باشد تغییر در الگوی طبیعی امواج مغزی او رایج است حتی هنگامی که تشنج ندارد. پزشک ممکن است بیمار را هنگام انجام EEG از طریق تحت نظر بگیرد تا زمانهایی که دچار تشنج می‌شود را ضبط کند. ضبط کردن تشنج‌ها به تعیین نوع آن و رد سایر بیماری‌ها کمک می‌کند.
سی تی اسکن: این وسیله از اشعه X برای تهیه تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند. سی تی اسکن اتفاقات غیرطبیعی در مغز را که ممکن است باعث صرع شوند، مانند تومورها، خون ریزی و کیست، نشان می‌دهد.
ام آر آی: این وسیله از امواج مغناطیسی و رادیویی برای تهیه تصاویر با جزئیات از مغز استفاده می‌کند.
ام آر آی عملکردی (fMRI): این روش تشخیصی تغییرات جریان خون به هنگام کار کردن بخش خاصی از مغز را اندازه می‌گیرد. از این تست پیش از عمل جراحی برای جلوگیری از آسیب به مناطق عملکردی خاص مانند منطقه مربوط به صحبت کردن و حرکت کردن، استفاده می‌کنند.
پِت (PET): در این روش مقدار کمی ماده رادیواکتیو به سیاهرگ تزریق می‌شود تا برای دیدن مناطق فعال مغز و تعیین بخش‌های غیرطبیعی کمک کننده باشد.
اسپکت (SPECT): این روش در صورتی استفاده می‌شود که با استفاده از ام آر آی و EEG منطقه دقیق شروع تشنج در مغز مشخص نشود. این روش از مواد روش پِت استفاده می‌کند اما یک نقشه سه بعدی با جزئیات از فعالیت جریان خون در مغز در هنگام تشنج ایجاد می‌کند.
تست‌های عصبی-روانشناختی: در این تست‌ها پزشکان توانایی‌های فکر کردن، حافظه و تکلم بیمار را آزمایش می‌کنند. نتایج این آزمایش به تعیین منطقه درگیر در مغز کمک می‌کند.
تشخیص علائم بیماری صرع
علائم مربوط به بیماری‌های زیر ممکن است با صرع اشتباه گرفته شوند:
- تب بالا با علائم شبه تشنج
- غش کردن
- نارکولپسی (حملات خواب طی روز)
- کاتاپلکسی (حملات ضعف شدید عضلانی)
- اختلالات خواب
- کابوس ها
- حملات پانیک
- تشنج‌های سایکوژنیک (ناشی از بیماری‌های روانی)
نحوه درمان بیماری صرع
معمولا درمان با داروها شروع می‌شود، اگر دارودرمانی موثر نبود، درمان‌های دیگری نظیر جراحی پیشنهاد می‌شوند:
دارودرمانی: اغلب افرادی که دچار صرع هستند با مصرف یک داروی ضد تشنج، دیگر تشنج را تجربه نمی کنند.اما عده ای دیگر ممکن است تعداد دفعات و شدت تشنج هایشان با مصرف ترکیبی از داروها کاهش پیدا کند. ضمنا پزشک دارو را براساس بیماری، تعداد تشنج ها، سن بیمار و سایر فاکتورها انتخاب می‌کند. همچنین لازم است پزشک در مورد سایر داروهای مصرفی اطلاع داشته باشد، تا تداخلات دارویی را برای تجویز داروی مناسب درنظر بگیرد.
معمولا درمان به شکل تک دارویی با دوز نسبتا پایین شروع می‌شود و به تدریج افزایش می‌یابد تا تشنج‌ها تحت کنترل درآیند. توجه داشته باشید که داروهای ضد تشنج ممکن است عوارضی داشته باشند که در اینجا به توضیح عوارض داروهای ضد تشنج می‌پردازیم:
- خستگی
- خواب آلودگی
- افزایش وزن
- کاهش تراکم استخوان
- ضایعات پوستی
- از دست دادن هماهنگی
- مشکلات صحبت کردن
- مشکلات حافظه و فکر کردن
- یا در موارد نادری عوارضی شدید مانند افسردگی، تفکرات و رفتارهای خودکشی
- ضایعات پوستی شدید و التهاب در ارگان‌های خاصی نظیر کبد
برای اینکه بهترین نتیجه از مصرف دارو برای درمان تشنج‌ها کسب شود، لازم است داروها درست همانطور که تجویز شده اند مصرف شوند، پیش از تغییر دارو یا مصرف سایر داروهای تجویزی یا داروهای بدون نسخه یا داروهای گیاهی با دکتر مغز و اعصاب مشورت شود، به هیچ عنوان داروها بدون اطلاع پزشک قطع نشود، درصورت شروع و یا تشدید احساسات افسردگی، تفکرات خودکشی یا تغییر در رفتار یا خلق، بلافاصله به پزشک اطلاع داده شود و لازم است سایر بیماری‌های همراه مانند میگرن به پزشک اطلاع داده شود تا داروهایی مشترک برای هر دو تجویز شود.
در نظر داشته باشید حداقل نیمی از افرادی که دچار صرع هستند، با اولین درمان دیگر حمله‌ی تشنج را تجربه نمی کنند. بسیاری از کودکانی که مبتلا به صرع هستند و دیگر علائم صرع را تجربه نمی کنند می‌توانند در نهایت دارو را قطع کنند و بدون تجربه ی تشنج زندگی کنند. بسیاری از بزرگسالان نیز می‌توانند بعد از دو سال یا بیشتر که حمله‌ی تشنج نداشتند دارو را قطع کنند. به علاوه در صورتی که درمان دارویی موثر نباشد ممکن است پزشک درمان جراحی یا سایر درمان‌ها را پیشنهاد کند.
جراحی: درمورد صرعی که نسبت به درمان دارویی مقاوم است اگر در آزمایشات مشخص شود ناحیه مبدا صرع کوچک و مشخص است و همچنین با اعمال حیاتی مانند صحبت کردن، عملکرد حرکتی، دیدن یا شنیدن تداخل ندارد، پزشک جراحی را پیشنهاد می‌کند. اغلب افراد بعد از جراحی موفق نیز به مصرف دارو برای کنترل صرع نیاز دارند اما تعداد و مقادیر داروی مصرفی آن‌ها کاهش می‌یابد. در موارد کمی ممکن است جراحی عوارضی نظیر تغییر در توانایی فکر کردن و شناخت بیمار داشته باشد.
سایر درمان ها: درمان‌های دیگری نیز ممکن است برای صرع مفید باشند:
تحریک عصب واگ: پزشک ابزار تحریک کننده‌ی عصب واگ را زیر پوست قفسه‌ی سینه جاسازی می‌کند. این وسیله که به اعصاب واگ در گردن متصل است و با باتری کار می‌کند و از طریق ارسال امواج الکتریکی به عصب واگ تحریکات خود را به مغز منتقل می‌کند. مکانیسم عملکردی دقیق این دستگاه مشخص نیست اما ۲۰ تا ۴۰ درصد تشنج‌ها را کاهش داده است. اغلب افراد همچنان به مصرف داروهای خود نیاز دارند و برخی از آن‌ها مقادیر کمتری را در کنار استفاده از دستگاه مصرف می‌کنند. ممکن است برخی از بیماران دچار عوارض این دستگاه یعنی درد در گلو، بم شدن صدا، تنگی نفس یا سرفه شوند.
رژیم غذایی کتوژنیک: برخی از کودکانی که دچار صرع بودند با رعایت دقیق رژیم غذایی که چربی بالا و کربوهیدرات کمی داشت، موفق به کاهش تعداد تشنج‌های خود شدند. در رژیم غذایی کتوژنیک، بدن به جای استفاده از کربوهیدرات به عنوان سوخت از چربی‌ها استفاده می‌کند. در صورت تمایل برای استفاده از این رژیم غذایی با پزشک مشورت کنید زیرا مهم است که در مصرف این رژیم غذایی کودک دچار سوتغذیه نشود. عوارض این روش می‌تواند کم آبی، یبوست، کاهش سرعت رشد به دلیل فقدان مواد غذایی لازم و تولید اوریک اسید در خون که می‌تواند باعث سنگ کلیه شود، باشد. این عوارض در صورتی که رژیم غذایی مناسب طراحی شده و تحت نظر متخصص باشد ناشایع هستند.
تحریک عمقی مغز: در تحریک عمقی مغز جراح الکترودهایی درون بخش‌های مشخصی از مغز، معمولا تالاموس، قرار می‌دهد. الکترودها به یک ژنراتور که در قفسه سینه یا جمجمه قرار دارد متصل است و امواج الکتریکی را برای کاهش تشنج‌ها ارسال می‌کند.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
