مسائل بهداشتی و فیزیکی بیمار مصروع

متخصص مغز و اعصاب: مسائل فیزیکی و بهداشتی فرد مبتلا به صرع شامل تنظیم ساعت خواب، جلوگیری از محرومیت از خواب ، عدم مصرف مشروبات الکلی و تنظیم برنامه تغذیه روزانه بیمار که شامل مصرف غذاهای ساده ، میوه جات و سبزیجات به مقدار فراوان و جلوگیری از ایجاد یبوست در این بیماران می باشد. به علاوه رعایت اصول مراقبت از خود در اموری نظیر رانندگی ، کار ، شغل ، ورزش و … نیز باید از طرف فرد مصروع مورد توجه قرار گیرد.

صرع چیست ؟

از زمان به وجود آمدن انسان بر روی کره زمین صرع نیز وجود داشته است . امروزه انواع گوناگونی از صرع شناخته شده است. صرع یک بیماری نیست بلکه فقط نشانه ای است که می گوید قسمتی از مغز کار خود را همیشه به خوبی انجام نمی دهد. وقتی مغز به طور طبیعی کار کند یک سری امواج الکتریکی از خود ایجاد می نماید که این امواج مانند الکتریسته در مسیر اعصاب مغزی عبور می کند . « اپی لپسی » یا صرع حالتی است که یک سری از این تشنجها و طوفانهای الکتریکی در مغز به طور مرتب و با فاصله زمانی خود به خود ایجاد شده و خاموش شوند . که این جرقه الکتریکی و طوفان الکتریکی بسته به محل خود در مغز علائم و نوع تشنج و صرع را تعیین می نماید . یک بار تشنج هیچگاه صرع نیست بلکه دو تا سه بار تشنج می باید رخ دهد تا پزشک تشخیص صرع را مطرح نماید .

علل صرع

گاه علت صرع وجود یک اختلال ساختمانی در مغز است اما در اغلب موارد هیچ علت خاصی یافت نمی شود . در برخی از کودکان مبتلا ، حملات تشنجی به دنبال یک محرک حسی مثل نورهای درخشان و شدید بروز می کنند و در برخی دیگر هیچ عامل شروع کننده ای وجود ندارد . در صرع نشان دار حملات ناگهانی را می توان دریکی از چندین علت شناخته شده جستجو کرد که شامل تومورهای مغزی ، بیماری هایی که بر رگهای خونی مرکزی اثر می گذارند و انواع سموم می باشد به غیر از صرع علل متعدد دیگری نیز برای تشنج وجود دارد که یکی از آنها تب بالاست ( تشنج ناشی از تب ) .

انواع صرع

انواع مختلفی از تشنجهای صرعی تا کنون شناخته و تعریف شده است. در بچه ها تشنج های تونیک – کلونیک شایع تر است ، بیشتر از سه چهارم کودکان مبتلا به صرع ، از این نوع تشنج رنج می برند . صرع کوچک یا ابسانس دومین نوع شایع صرع ( EPILEPSY ) در کودکان است . صرع موضعی یا صرع حرکتی و صرع نسبی یا پارشیال خوش خیم از دیگر انواع صرع هستند . حملات پسیکوموتور – اسپاسمهای اطفال – معادلات صرع (  اکیوالانهای صرع ) .

صرع بزرگ یا تشنج تونیک – کلونیک

شایع ترین نوع صرع ، صرع اصلی ( GRAND MAL ) است . آن هنگامی رخ می دهد که مناطق حرکتی مغز دچار عارضه شده است و اسپاسمهای شدید و بیهوشی را در بردارد . در اغلب موارد صرع اصلی ، قبل از آغاز حمله و غش به بیمار یک حالت درونی دست می دهد که این اخطار خوانده می شود . این حالت در لاتین AURA نامیده می شود و می تواند به صورت روانی یا جسمی  باشد . مثل شنیدن صدایی ( جسمی ) و یا احساس خوشبختی یا بدبختی ( روانی ) . بیمار ممکن است بوی مشخصی را حس کند و یا گمان کند که نور درخشنده ای می تابد . بعد از چند لحظه بیمار بیهوش می افتد که این مرحله کوتاه ، تونیک است که تمام ماهیچه ها متشنج و منقبض می شوند ، تنفس بیمار قطع می شود و رنگش نیز ممکن است کبود شود . مرحله بعدی کلونیک است که اندامها تکانهای مختصری می خورند . در خلال این مدت بیمار ممکن است زبانش را گاز بگیرد .

حملات صرع بزرگ به دو دسته تقسیم بندی می شوند :

الف – صرع کانونی یا حملات جاکسونی : شروع آن به صورت پدیده های کانونی مخصوص حسی یا حرکتی است در همکاری حاصله به مدت قابل توجهی همچنان موضعی باقی می ماند به طوری که می توان تشخیص داد که ضایعه در کدام قسمت از قشر مخ می باشد .

چنانچه در همکاری حاصله به سایر قسمتهای مغز انتشار پیدا کند بیمار از هوش خواهد رفت و حملات تشنجی به ظهور خواهد رسید . اکثر حملات صرع بزرگ احتمالا به صورت کانونی شروع می شوند هر چند که این کیفیت ممکن است واضح نباشند . علت این عدم وضوح یا بی سروصدا بودن و آرامش کانونی قشری است و یا اینکه سرعت انتشار در همکاری در سراسر مغز می باشد ( یعنی قبل از اینکه عامل کانونی شناخته شود بیمار بیهوش می گردد ) .

ب – حملات صرع بزرگ تی پیک : ممکن است AURA و برخی عوامل موضعی همراه باشد یا نباشد .

خصایص بارز این حملات عبارتند از : فریاد کشیدن – از هوش رفتن – بر زمین افتادن و انقباضات تونیک و کلونیک انتهاها و تنه و سر . بیمار ممکن است دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع شود . حمله صرع بزرگ معمولا ۲-۵ دقیقه طول می کشد و سپس بیمار دچار خواب  ، سردرد یا درد عضلات می گردد .

حملات صرع بزرگ در هر سنی ممکن است به ظهور برسد و در بسیاری از موارد با بیماری عضوی مغز همراه است .

صرع کوچک یا تشنج ابسانس

صرع کوچک ( PETIT MAL ) ، که در آن نقاط حسی دستگاه عصبی مرکزی دچار آسیب می شود . در بین بچه ها شایع است که معمولا تشنج آنی است و یک لحظه به طول می انجامد . کودک بازی را متوقف کرده و ساکت می ایستد . درحالی که یک حالت سستی و بی حالی در صورتش دیده می شود . پس صرع کوچک عبارت است از زایل شدن شعور برای مدتی کوتاه ، بدون اینکه در بیمار تشنج یا زمین خوردگی و یا AURA دیده شود . این نوع صرع یکی از شایع ترین صرع ها نزد کودکان ودانش آموزان است . رنگ پریده ، چشمانش به یک نقطه خیره شده و از اطراف خود بی خبر است . مدت آن حتی امکان دارد بسیار کوتاه بوده و قابل رویت نباشد . شروع آن از ۳ تا ۱۳ سالگی است که اگر درمان اصولی شود برای همیشه از بین می رود و در غیر اینصورت در سنین بالاتر به صرع بزرگ تبدیل خواهد شد .

از علل این نوع صرع ، تومورها ، حوادث ، تصادف ، ضربه های مغزی و … را می توان بیان کرد . از نشانه های بارز صرع کوچک که می توان در کلاس درس مشاهده کرد ، نحوه نوشتن املا دانش آموزان است که ممکن است در حین حمله ، دو یا سه خط از املا را جا بیندازند پس از حمله علاوه بر رنگ پریدگی ، سستی و بی حالی ، احساس خواب به کودک دست خواهد داد .

پس در طی این نوع حمله تشنجی ، کودک برای ۱۰ تا ۱۵ ثانیه هوشیاری خود را از دست می دهد و به فضا خیره می شود و فعالیتهای معمول وی متوقف می شود اما به زمین نمی افتد و پس از بازگشت هوشیاری ، کودک چیزی از حمله خود به یاد نمی آورد .

۳- حملات پسیکوموتور : حملات خفیفی هستند که طی آن ارتباط بیمار با محیط خارج برای مدتی در حدود ۱-۲ دقیقه قطع می شود . بیمار بر زمین نمی خورد اما ممکن است تلوتلو بخورد و یک سلسله حرکات غیر ارادی و بی هدف انجام دهد و صداهایی نامفهوم درآورد . بیمار آنچه را که به او گویند درک نمی کند و ممکن است در مقابل کمک دیگران مقاومت نماید . بعد از پایان یافتن حمله ، آشفتگی و اغتشاش فکر به مدت ۱- ۲ دقیقه دیگر ادامه پیدا می کند . حملات صرع پسیکوموتور در هر سنی ممکن است مشاهده شود و معمولا ناشی از یک ضایعه مغزی است که غالبا در لوب گیجگاهی قرار دارد .

۴- اسپاسمهای اطفال : در این حملات ، کودک به طور ناگهانی بازوها و تنه را خم کرده و پاها را باز می نماید . این حملات تنها چند ثانیه طول می کشد ولی ممکن است روزی چندین بار تکرار گردند .

اسپاسمهای اطفال فقط در  ۳ سال اول زندگی ممکن است مشاهده شوند . معمولا آثار و علائم ضایعه و آزردگی نسج مغز جلب توجه می نماید . این حملات ممکن است بعد از پایان دوره شیرخوارگی برطرف شوند و جای خود را به سایر انواع حملات صرعی شکل بدهند .

۵- معادلات صرع ( اکیوالان های صرع ) : دسته ای اختلالات مخصوص هستند که در نزد بیماران مستعد به حملات تشنجی به ظهور می رسند مهمترین این اختلالات عبارتند از حملات پاروکسیستیک دل درد ( صرع شکمی ) و دوره های ابر گرفتگی شعوری و اغتشاش فکر که ممکن است تا چندین ساعت به طول انجامد .

نوع دیگر صرع

فرمی از اپی لپسی است که کمتر شایع است ، صرع نسبی یا پارشیال خوش خیم که سبب حرکات پرشی در یک سانت از صورت یا یک اندام می شود . همچنین هوشیاری نیز ممکن است مختل شود . در اغلب موارد کودک مبتلا به یک نوع صرع است ، با اینحال برخی کودکان مبتلا به انواع پیچیده تر اپی لپسی هستند که ترکیبی از دو یا چند نوع مختلف است .

اقدامات اولیه در فردی که تشنج کرده

اگر کودک دچار یک تشنج تونیک – کلونیک شده  او را به یک سمت بخوابانید و سرش را هم سطح یا پایین تر از بدنش قرار دهید .

بر طبق اصول کمکهای اولیه باید جسم سختی را بین دندانهای بیمار قرار داده تا از گاز گرفتن زبانش جلوگیری کند و او را به پشت خواباند و مطمئن شد که به طور معمولی نفس می کشد . هرگز چیزی را با فشار میان دنهایش قرار ندهید . در بیشتر مواقع تشنجات بعد از یک دقیقه متوقف می شوند و بعد از آن یک دوره خواب و استراحت است ولی اگر تشنجات بیشتر از چند دقیقه به طول انجامد حتما باید بیمار را به بیمارستان رساند . همچنین اگر کودک تا کنون یک تشنج تونیک – کلونیک نداشته و نخستین باری است که به این نوع حمله دچار می شود ، به سرعت کودک را به نزدیکترین بیمارستان برسانید .

در مورد سایر انواع تشنج کودک را د ر یک محل آرام نشانده و صبر کنید تا تشنج کاملا بر طرف شود و کودک هوشیار شود . پس به آرامی با او صحبت کنید و به او آرامش خاطر بدهید . از زدن و یا تکان دادن کودک برای متوقف کردن تشنج خودداری کنید .

اقداماتی که پزشک متخصص مغز و اعصاب  انجام می دهد :

۱- پزشک نخست از شما سوالاتی در مورد رفتارها و علائم کودک ( قبل  ، در طی و بعد از حمله تشنج ) می پرسد . برای مشخص کردن عوامل محرک احتمالی ، ممکن است از شما خواسته شود تا دقیقا نوع فعالیت کودک را هنگام بروز حمله مشخص کنید .

۲- یک نوار مغزی الکتروآنسفالوگرافی EEG از کودک گرفته می شود تا به تشخیص نوع صرع کمک کند . در موارد ی که تشخیص صرع از هیستری ( تمارض ) امکانپذیر نباشد از الکتروانسفالوگرافی استفاده می شود .

۳- انجام M.R.I مغزی ممکن است برای تشخیص ناهنجاری های ساختمانی مغز لازم باشد .

۴- انجام آزمایش خون برای تشخیص اختلالا ت الکترولیتی به عنوان علت تشنج ضروری است .

درمان صرع توسط متخصص مغز و اعصاب

امروزه کنترل بیشتر انواع صرع ها میسر است با استفاده از داروهای مناسب به طور روزمره می توان از بروز حمله جلوگیری کرد . کودکان مبتلا به صرع ، نیاز به مصرف منظم داروی ضد تشنج دارند . این داروها معمولا به مدت دو تا چهار سال بعد از آخرین حمله تشنج ادامه می یابند و سپس می توان به تدریج ظرف چند ماه آنها را قطع کرد . اگر حملات صرع با دارو کنترل نشوند و همچنین MRI یک ضایعه مغزی را نشان دهد ، ممکن است جراحی ( خیلی به ندرت ) مورد بررسی قرار بگیرد .

پیش آگهی صرع بسته به نوع آن متفاوت است . بیشتر از سه چهارم کودکان مبتلا به صرع « تونیک – کلونیک » که به مدت دو سال حمله ای نداشته اند ، عود نخواهند داشت . اغلب کودکان مبتلا به صرع نسبی خوش خیم ، خود به خود خوب می شوند و بعد از بلوغ احتیاج به مصرف دارو ندارند . پیش آگهی صرع کوچک ( ابسانس ) مبهم و نا معلوم است . اغلب کودکان ، حتی کودکانی که مشکلشان حل نشده ، هیچ ناتوانی و معلولیتی از نظر ذهنی پیدا نمی کنند و می توانند به مدارس معمولی بروند و در اغلب فعالیتهای ورزشی شرکت کنند .

راههای پیشگیری صرع

اکثر علل صرع قابل پیشگیری هستند . ۶ گام اساسی برای پیشگیری از ابتلا به صرع که سازمان جهانی بهداشت بیان کرده است عبارتند از : مراقبت های پیش از تولد ، زایمان بی خطر ، کنترل تب در کودکان ، کاهش ضربه مغزی ، کنترل بیماری های عفونی و انگلی و مشاوره ژنتیک .

تغییرات روانی صرع

تغییرات روانی صرع دو نوع است یکی زودگذر و دیگری ثابت که تغییرات شخصیتی صرعی نامگذاری می شود

حالت زودگذر صرع

یک حالت استثنایی است که بتواند بعد از یک حمله در وی ظاهر شود و چند هفته طول می کشد.

اثرات مهمش تیرگی سطح هوشیاری است به طوریکه گاهی اوقات بیمار نمی تواند کارهای روزانه انجام دهد.

حالت ثابت صرع

از تغییرات این دسته خلق و احساس ناپایدار،چسبندگی،کینه توزی،فکر نامعلوم و مجهول ،علاقه به جزییات و فراموش کردن کلیات و حالت کندی روانی را می توان نام برد. توجه را به قسمتی از مغز که سرمنشاء امواج غیر عادی می باشد جلب می نماید و محل کانون را مشخص می سازد . AURA