عفونت مغز معمولا در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند رخ می دهد. عفونت های باکتریایی باعث به وجود آمدن عفونت مغز در افراد سالم می شود. در عفونت مغز به دلیل جمع شدن سلول های مرده و چرکی، مغز متورم می شود و به همین دلیل عفونت مغز می تواند از راه یک زخم در سر، که از راه این زخم باکتری، ویروس و یا قارچ به مغز دسترسی پیدا کرده و آنرا عفونی کند. همچنین می تواند عفونت قسمت های دیگر بدن به عفونت مغزی منجر شود. عفونت های مغزی باعث ایجاد مشکلاتی در عملکرد مغز و نخاع می شود!

تشخیص و درمان زود هنگام بیمار می تواند مهمترین اقدام باشد که به محض تشخیص بیماری توسط متخصص سریعا باید بستری شود و تحت درمان آنتی بیوتیک قرار گیرد و یا در صورت لازم فرد مبتلاء جراحی شود.

قبل از پرداختن به این موضوع ساختار کلی مغز را بررسی کنیم. در حقیقت مغز ما، طناب نخاعی و ساختارهای اطرافی آنها میتوانند توسط طیف گسترده ای از میکروب ها عفونی شوند که به این بیماری عفونت مغز می گویند. باکتری ها و ویروس ها بیشترین سهم را دارند. انگل ها، قارچ ها و سایر ارگانیسم ها هم میتوانند سیستم عصبی مرکزی را آلوده کنند، هرچند این اتفاق نادر است.

با توجه به محل عفونت مغز نام های مختلفی روی بیماری می گذارند.

• مننژیت به عفونت شامه یا مننژ؛ غشای سه لایه احاطه کننده مغز و طناب نخاعی و مایعی که این غشا در آن قرار دارد (مایع مغزی نخاعی) اطلاق می شود.
• انسفالیتیت، عفونت خود مغز است.
• میلیتیس ، به عفونت طناب نخاعی گفته می شود.
• آبسه انباشتی از مواد عفونی و ارگانیسم هاست و میتواند در هر جایی از سیستم عصبی مرکزی رخ دهد.

نوع: ارگانیسم ها میتوانند باعث عفونت مغز باکتریایی، ویروسی، انگلی، قارچی، یا پریونی در سیستم اعصاب مرکزی شوند.

• معمولا مننژیت ویروسی علایم ملایم تری دارند و درمان به خصوصی لازم ندارند و بدون عوارضی به مرور رفع میشوند. عفونت مغزی ویروسی دو تا سه برابر عفونت باکتریایی رایج هستند.
• مننژیت باکتریایی عارضه بسیار جدی است و ممکن است منتهی به ناتوانی در یادگیری، مشکل تکلم، ناشنوایی، تشنج، از دست رفتن عملکرد بعضی اندام ها، تخریب دایمی مغز و حتی مرگ شود. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی؛ بیش از ۱۵ درصد از بازماندگان مننژیت باکتریال عوارض دایمی و مشکلات سلامتی را مانند موارد بالا همراه دارند.

در جامعه جهانی، مننژیت باکتریال شایع است و در حال تبدیل شدن به یک تهدید جدی برای سلامت جهانی است. آخرین آمار منتشر شده توسط سازمان سلامت جهانی در سال ۲۰۱۰ ادعا میکند که بیش از ۱۷۰۰۰۰ مرگ در جهان به دلیل مننژیت باکتریایی رخ می دهد.

چه عواملی باعث عفونت مغز می شود؟

سه گونه باکتری  شایع ترین عوامل عفونت مغز در تمام گروه های سنی به جز نوزادان هستند:

• استرپتوکوکوس پنومونیا (ایجاد کننده مننژیت پنومونی)
• نایسریا مننژیتیس (عامل مننژیت مننگوک)
• آنفولانزای نوع b (Hib)

آغاز واکسن آنفولانزا  به عنوان بخشی از برنامه واکسیناسیون اطفال به طور محسوس ابتلا به بیماری آنفولانزای نوع b را کاهش داده است.

نوزادان معمولا به باکتری های ای.کولی و لیستریا مبتلا می شوند.

عفونت توکسوپلاسموزیس

توکسوپلاسموزیس توسط انگل توکسوپلاسما گوندی ایجاد می شود. برای مثال عفونت توسط یک مادر مبتلا به نوزاد تازه به دنیا آمده اش مبتلا میشود. یا به وسیله خوردن سبزی های نشسته یا گوشت نپخته یا تماس با مدفوع گربه ناقل بیماری منتقل میشود. علائم شبیه به یک مننژیت باکتریایی خفیف است. افراد با خطر بالا شامل زنان باردار و افراد با سیستم ایمنی تضعیف شده مانند ایدزی ها هستند. پیش آگهی در عفونت هایی که از مادر به فرزند منتقل میشود ضعیف است. بیش از ۵۰% نوزادان مبتلا در چند هفته بعد از تولد میمیرند. بیماری در افراد با ضعف سیستم ایمنی بسیار کشنده است و درمان تهاجمی به همراه دارو لازم است. غالبا نتیجه مرگ است.

عفونت Cerebal Cysticercosis

Cerebal Cysticercosis توسط  کرم های نواری ایجاد میشود. آلودگی هنگامی که افراد غذایی را که به مدفوع آغشته به تخم این کرم ها می خورند، ایجاد میشود. این بیماری  اخیرا در جنوب غرب ایالات متحده شایع شده است. با توجه به مرحله بیماری، علایم از یک مننژیت خفیف تا شدید و حتی مرگ ناگهانی متغیر است. شایع ترین علامت تشنج است. داروهای کمی پیشرفت بیماری را متوقف میکنند. هرچند در صورتی که فرم نخاعی آن باشد، درمان معمولا شامل التیام علایم میشود.

عفونت Trichinosis

Trichinosis توسط کرم حلقوی تریشینلا اسپیرالیس ایجاد میشود. این بیماری با خوردن لارو در گوشت خوک نپخته یا گوشت های خام حیوانات وحشی حاوی لارو این کرم مانند خرس، گراز وحشی و گوزن منتقل میشود. یک شخص مبتلا ممکن است علایم شبیه انسفالیتیت همراه گیجی داشته باشد. کما، تشنج، فلج شدن و دیگر نشانه های تحلیل عصب در موارد شدیدتر دیده میشود. اکثر مردم ظرف چند روز یا هفته بدون مشکل طولانی مدت بهبود می یابند. درمان معمولا بر روی از بین بردن علایم متمرکز است.

بیماری Lyme

یکی از شایع ترین عفونت های انتقالی توسط گزندگان در آمریکا، بیماری Lyme است. این بیماری توسط باکتری بورلیا بورگدورفری که در کنه های گونه ایکسودس تکثیر و رشد میکند منتقل میشود. سپس با گزش کنه در انسان ها سرایت میکند. اگر درمان نشود مشکلات جدی نظیر ضایعات عصبی ایجاد میکند. شایع ترین ضایعه فلج عصب هفت صورتی و یا صدمه به سایر اعصاب صورتی و التهاب است که به صورت مورمور شدن، درد سوزنده و بی حسی در یک اندام نمایان میشود. هرچند نادر؛ اما نگران کننده ترین مشکل بیماری لیم مننژیت و علایم آن است. درصد کمی از بیماران درمان نشده  مشکلات حافظه کوتاه مدت و شناخت دارند. هنگامی که بیماری لیم مورد شک قرار گرفت درمان زودهنگام با آنتی بیوتیک توصیه میشود.

Coccidioidal meningitis

Coccidioidal meningitis یک عارضه شدید از تب valley یک عفونت قارچی شایع در جنوب غرب ایالات متحده است. بیماری اولیه از طریق استنشاق اسپور های این قارچ و ایجاد علایم تنفسی ایجاد میشود. عفونت از راه جریان خون به ارگان های دیگر میرود، نیمی از افراد مبتلا به عفونت مغز مبتلا میشوند. مننژیت به همراه علایم معمول آن با حضور مایع مغزی نخاعی درون شیار های مغز، شایع ترین عارضه این بیماری است. به علاوه  تغییرات التهابی مغز و عروق بزرگ آن میتوانند عوارض شبیه سکته بدهند. درمان این شرایط بسیار پیچیده است، درمان ضد قارچی داخل عروقی و تزریق مستقیم دارو درون مایع مغزی نخاعی همراه هم انجام میشود. هیدروسفالی نیازمند جایگذاری یک شانت برای خروج مایع مغزی نخاعی اضافی است. برخلاف پیشرفت های فناوری و دارویی در سال های اخیر، پیش آگهی این بیماری بسیار ضعیف است.

کریپتوکوکوس

یک عامل ناشایع مننژیت یا عفونت مغز آلوده شدن افراد با سیستم ایمنی ضعیف به یک قارچ از خانواده کریپتوکوکوس است. این قارچ همه جا رشد میکند و روش معمول انتقال آن استنشاق هوای آلوده به اسپورهای آن  و انتشار آن توسط خون به سیستم اعصاب مرکزی است. عفونت سیستم اعصاب مرکزی به این قارچ باعث علایم تیپیک مننژیت می شود. اگر درمان نشود، بیمار دچار عوارض شدیدی مانند تخریب دایمی مغز، ضعف شنوایی و کما میشود. در بیماران با نقص ایمنی شدید، بیماری درمان نشده کشنده است. درمان معمول شامل بستری کردن در بیمارستان و تزریق داخل عروقی داروهای ضدقارچ به مدت طولانی است. همه افراد در معرض خطر باید از قرارگیری در معرض پرندگان و فعالیت های در هوای آزاد خودداری کنند.

مایکوباکتریوم توبرکلوزیس

سل توسط مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود و از طریق سیستم لنفاوی به سیستم اعصاب مرکزی منتشر می شود. مننژیت ایجاد شده دوره کوتاه ابتدایی از عفونت مغز در قسمت فوقانی دستگاه تنفسی و نقص عصبی مانند مشکل در دید و بیحسی و ضعف عمومی و عدم تعادل در راه رفتن را به همراه دارد. درمان آن مشابه سل، یک رژیم چند دارویی و مدیریت علایم بیماری در بیمارستان است. بعضی مطالعات پیشنهاد میکنند که واکسن ب.ث.ژ محافظت مطلوبی ایجاد میکند و باید در افراد در معرض خطر قویا انجام شود.

دیگر  عواملی که موجب عفونت مغز می شوند!

آبسه نخاعی

آبسه های نخاعی توسط باکتری های مختلفی ایجاد می شوند. بیشتر مواقع، عفونت مستقیما از هر التهابی نزدیک نخاع، مانند زخم های بزرگ و عمیق پوستی، یا از لوله گوارشی و یا منشا عفونی از هرجای بدن به کانال نخاعی انتشار مییابد. گروه های در معرض خطر شامل دریافت کنندگان داروهای داخل وریدی، افراد مبتلا به دیابت و یا یک فرد تحت درمان با سیستم ایمنی تضعیف شده هستند. آبسه های نخاعی معمولا ناگهانی رشد میکنند و همراه تب، درد در پشت و تورم و قرمزی در ناحیه مربوطه هستند.

بدون درمان، ممکن است تضعیف ماهیچه و بی حسی اندام ها ایجاد شود. درمان شامل درناژ (تخلیه) و استفاده گسترده از آنتی بیوتیک های داخل وریدی در بیمارستان است.

ویروس وست نیل

ویروس “وست نیل” و سایر اعضای خانواده ویروس های عامل انسفالیت  معمولا توسط نیش کنه ها، پشه ها و مگس ها منتشر میشوند. به طور خاص منتقل کننده ویروس وست نیل، پشه هایی است که از پرندگان عفونی تغذیه میکنند و سپس خون آلوده را به انسان ها انتقال میدهند. خود ویروس و پاسخ ایمنی میزبان عملکرد سلول های عصبی را به خصوص در ناحیه خاکستری مغز مختل میکنند. این اتفاق باعث علایم شناختی و روانی مختلفی نظیر سردرگمی، بیحالی، و مشکل هماهنگی در اعمال و تشنج های احتمالی میشود. نشانه های معمول یک شخص مبتلا به عفونت، به طور ویژه عفونت وست نیل، سر درد، تب، تهوع، استفراغ و حساسیت به نور هستند.

اکثر عفونت ها یک دوره خفیف با پیش آگهی مطلوب دارند؛ هرچند بیماران با درجات شدیدتر عفونت ممکن است شرایط روانی متفاوتی همراه تب بالا، سفتی گردن و تشنج را تجربه کنند. به ندرت مخصوصا در بیماران کهنسال و با ایمنی ضعیف، بیماری به یک انسفالیت کامل تبدیل میشود که همراه با کما و نهایتا مرگ است. متاسفانه درمان خاصی برای این نوع عفونت ویروسی وجود ندارد. تمام بیماران باید درمان کمکی برای التیام علایم دریافت کنند. روش های پیشگیری شامل استعمال مواد دافع حشرات هنگامی که در محیط باز در مناطق شایع حضور دارید، است.

هرپس

اعضای خانواده هرپس ویروس (هرپس نوع ۱ و ۲ ، واریسلا زوستر، ابشتین بار و سایتو مگالو ویروس) میتوانند از ناحیه ای که وارد بدن میشوند از طریق اعصاب محیطی، وارد سیستم اعصاب مرکزی شوند و ایجاد بیماری شدید نظیر مننژیت انسفالیت و میلیتیت کنند. این عفونت ها به خصوص در افراد با ایمنی ضعیف کشنده هستند. تظاهرات بالینی معمول برای عفونت مغز مانند سردرد، بیحالی، تهوع، استفراغ و سفتی گردن  دیده میشود.علایم  این عفونت خاص میتواند شامل تظاهرات روانی  و تشنج های چند باره در هرپس نوع یک؛ بی حسی و گزگز در دست یا پاها در هرپس نوع دو؛ کوری در سایتومگالو ویروس دربیماران با ایمنی پایین باشد. عفونت مغز ناشی از اپشتین بار یک عامل خطر قوی برای ابتلا به MS در آینده می باشد. برخلاف سایر عفونت های ویروسی مغز، داروهای ضد ویروسی موثری برای مقابله با این عفونت های کشنده موجود است.

پولیو

پولیو (پلی میلیت) توسط یک پولیو ویروس کوچک ایجاد میشود. ورود به سیستم عصبی  زمانی رخ میدهد که ویروس درون دستگاه گوارش بلعیده میشود و سپس وارد جریان خون و بعدا وارد سیستم اعصاب مرکزی می شود. بیماری تدریجا وخیم تر میشود و و باعث تخریب اعصاب، کما و فلج شدن عضلات تنفسی  و قلبی میشود. با تولید واکسن پولیو بروز این بیماری به طرز محسوسی در کشورهای توسعه یافته کاهش یافت. در ایالات متحده این میزان به چند مورد تحت نظر که از خارج امده اند محدود شده است. آخرین ابتلا طبیعی به پولیو در ایالات متحده به سال ۱۹۷۹ برمیگردد و واکسیناسیون شامل سه دوز از واکسن در سال اول زندگی است که مصونیت مادام العمر ایجاد میکند. کودکان با سیستم ایمنی ضعیف در معرض ابتلا به بیماری هنگام واکسیناسیون قرار دارند  اما ریسک آن بسیار پایین است.

سرخچه

سرخچه توسط ویروس روبلا ایجاد میشود. عواقب این بیماری در جنین های مبتلا در سه ماه اول حاملگی ویرانگر است. نوزاد ممکن است با نقایص زیادی از جمله ناشنوایی، مشکلات قلبی و غیره به دنیا بیاید. هنگام تولد نوزاد  بیماری مننژیت مانندی دارد و معولا بی حال و بی تحرک است. ایمنی بخشی مناسب به مادر  به همراه مجموعه واکسیناسیون ها در بلوغ و اوایل میانسالی، یک خانم را از ابتلا به سرخجه محافظت میکند، که در هنگام بارداری بسیار مهم است.

سرخک

سرخک توسط ویروس ها عارض میشود. کودکان کم سال معمولا مبتلا میشوند. انتقال از طریق راه های تنفسی صورت میگیرد. عوارض آن میتواند شامل مننژیت و انسفالیت در درجات مختلف باشد. شایع ترین مشکلات سرخک به ترتیب ناشنوایی و تشنج است. پیشگیری با واکسیناسیون کافی در دوران کودکی قابل انجام است.

هاری

هاری عفونت ویروسی دیگری است. این بیماری با گازگرفتگی انسان توسط حیوان مبتلا و در موارد نادر، استنشاق هوای حاوی ویروس در غارهای که خفاش حضور دارد یا کارکنان آزمایشگاه منتقل میشود. در گستره جهانی بیماری به دلیل گازگرفتگی توسط یک سگ هار ایجاد میشود اما ممکن است توسط گربه، راکون، راسو، گرگ و دیگر حیوانات اهلی و وحشی منتقل شود. برخلاف باور عموم، از طریق موش و خرگوش، انتقالی رخ نمی دهد. این بیماری در ایالات متحده بسیار نادر است به دلیل کنترل سختی است که در حیوانات هار وجود دارد. این ویروس فرم کشنده ای از میلیت و انسفالیت را ایجاد میکند. ممکن است علایم اولیه شبیه آنفولانزا، تب بسیار بالا، حساسیت به لمس، توهم، بزاق زیاد، امتناع از نوشیدن مایعات، عدم حس در تمام بدن، کما و نهایتا مرگ دیده شود. درمان ضد ویروسی خاصی وجود ندارد اما دریافت ایمنوگلوبولین سریعا بعداز تماس با ویروس موثر است.

HIV

HIV encephalitis توسط ویروس HIV ایجاد میشود. این ویروس مستقیما می تواند بر روی سیستم اعصاب مرکزی تاثیر بگذارد و باعث مشکلات نورولوژیک شود. که AIDS dementia   خوانده میشود که با ایجاد آرام نقص رفتاری، شناختی و حرکتی معرفی میشود. علایم اولیه شامل گیجی، کاهش میل جنسی، انزوای اجتماعی، تمرکز پایین، تعادل ضعیف و ضعف است. مشکلات روانی نیز شایع است. در مراحل انتهایی، زوال عقل، عدم کنترل ادرار، عدم توانایی صحبت کردن و راه رفتن محتمل است. درمان  شامل داروهای ضد رتروویروس برای ایدز است که نتایج متغیری دارد.

ویروس زیکا

ابتلا به ویروس زیکا اخیرا در اخبار دیده میشود که باعث افزایش تولد نوزادان با میکروسفالی (کوچکی سر) و مشکلات نورولوژیک مختلف از مادران مبتلا به این ویروس دیده میشود. کماکان بین رابطه علتی ابتلا زنان باردار به این عفونت و این مشکلات ناخوشایند در نتایج حاملگی آن ها بحث وجود دارد. زیکا ویروس توسط نیش پشه حامل ویروس به انسان منتقل میشود که اکثر موارد آن در آمریکای مرکزی و جنوبی دیده شده است. بیماری دوره بسیار خفیفی در اکثر موارد دارد. به همراه جوش کوچک و تب پایین، سردرد، درد ماهیچه و مفاصل و چشم های قرمز شده دیده میشود. بیماری خود محدودشونده است و اکثر بیماران ظرف چندروز کامل بهبود می یابند.

تعداد کمی از مبتلایان به زیکا ویروس  دچار مشکات نورولوژیک نادری میشوند که با سندروم گیلن باره شناخته میشود. که با ضعف پیشرونده  و ضعف عضلات تمام بدن، درد حساس در اندام ها و درگیری اعصاب در سر و گردن همراه است. تمام بیمارانی که سندروم گیلن باره آنها تشخیص داده شود، برای تحت نظر قرار دادن و مدیریت علایم به بیمارستان فرستاده میشوند مادامی که داروی خاصی برای درمان آن وجود ندارد. اکثر بیماران بهبود کامل خواهند یافت و تعداد کمی از بیماران با نشانه های عصبی باقی مانده ناتوان کننده، دست و پنجه گرم خواهند کرد.

آیا عفونت مغز باعث مرگ می شود؟ 

مغز و نخاع به طور معمول از عفونت ها محافظت می شوند ولی در صورت ابتلا می توانند عواقب جدی به دنبال داشته باشند تا جایی که زندگی بیمار را تهدید کنند به همین دلیل مهم است که در صورت وجود علائم عفونت مغزی در کوتاهترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید.