در این مطلب قصد داریم در مورد یکی از شایع ترین بیماری های مغز و اعصاب با شما صحبت کنیم. احتمالا در میان دوستان و آشنایان فردی وجود دارد که به وسواس فکری دچار شده است. و ممکن است این سوال برای شما ایجاد شده باشد که علل و عوامل به وجود آمدن این بیماری چیست و راه درمان آن  چیست؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که وسواس مانند سایر حس های بدن چون استرس و اضطراب از مغز ما سرچشمه می گیرد و متاسفانه جنبه روانی دارد. این حس می تواند به صورت عملی بروز پیدا کرده و لحظه هایی را تشکیل دهد که ممکن است هر یک از ما به نحوی آن را تجربه کرده باشیم. مثلا ممکن است چندین بار دست هایمان را، که همان دفعه اول تمیز شده اند، بشوییم چون فکر می کنیم هنوز آلوده هستند، در راه مدام مشغول فکر کردن درباره ی این موضوع باشیم که آیا درب خانه را بسته ایم یا نه و یا چندین بار سراغ ماشین برویم تا از قفل شدن آن اطمینان حاصل کنیم، وسواس فکری و چگونگی رفع آن موضوع این مقاله است.

تمامی این ها نمونه هایی از اعمالی هستند که ابتدا در ذهن ما شکل گرفته و به آن وسواس فکری گوییم؛ و پس از تکرار چندین باره عمل، به عاداتی تبدیل شده اند که به راحتی از بین نرفته و وسواس جبری یا عملی نامیده می شود.

وسواس شدید 

در صورت ادامه پیدا کردن وسواس، کم کم کنترل این حس از دست سیستم عصبی خارج می شود به نحوی که مثلا فرد نمی تواند قانع شود که دست هایش تمیز است و نیازی به چندین بار شست و شو ندارد. حتی ممکن است که با پیشرفت این حس، عمل فرد تنها به دست هایش محدود نشده و مرتب احساس کند که خانه اش نیاز به شست و شو دارد و یا این که با آمدن مهمان به خانه اش حالت عصبی پیدا کند که مبادا محل زندگی اش آلوده شود. این حالت عصبی و حساس بودن همان تکانه های عصبی ای  هستند که در مغز و خودسرانه شروع می شوند تا آغازگر وسواس عملی یا بروز وسواس در عمل شوند.

جالب اینجاست که کسی که وسواس دارد در ذهن ناخودآگاه و یا حتی خودآگاه خود می داند که کار منطقی ای انجام نمی دهد اما قادر نیست که کارش را متوقف کند. او در ذهن خود حس می کند که تا وقتی کارش به اتمام نرسیده است آرام و قرار پیدا نخواهد کرد.

بروز وسواس در یک مقطع سنی خاص

با وجود این که حس وسواس بیشتر همگام با بلوغ و ایجاد شدن صفات ثانویه جنسی بروز پیدا می کند، اما غالبا بر گرفته از دوران کودکی فرد می باشد. همچنین روان شناسان اعتقاد دارند که این حس نوعی غریزه است که درگیر دور باطل شده؛ یعنی کسی که مدام احساس آلوده شدن کرده و در حال تمیز کردن خود و محل زندگی اش است، از لحاظ غریزی دوستدار پاگیزگی بوده و ذهن ناخودآگاه او کاری می کند که فرد اقدام به شست و شو کند. اما این حس به حدی تکرار می شود که ذهن وارد چرخه ای مضر شده، مدام خود را تقویت کرده، و اول از همه به خود فرد آسیب می رساند.

انواع وسواس چیست؟ 

درست است که در عامه به تمامی این چرخه های ذهنی که مرتبا در حال تکرار در ذهن بوده و می توانند به صورت عمل بروز پیدا کنند وسواس می گویند اما برای راحت تر کردن درمان این افراد، وسواس را طبقه بندی کرده اند. وسواس به صورت های بسیاری می تواند بروز پیدا کند اما بیشتر آنها در این چهار دسته اصلی قرار می گیرند.

• وسواس چک کردن:

  این افراد بخاطر ترسی که نسبت به آسیب رساندن به دیگران یا خودشان دارند چندین بار چیز هایی مثل قفل، زنگ آژیر، اجاق، چراغ های برق و … را چک می کنند.

• وسواس تمیزی:

  این نوع وسواس گستره ی زیادی را در بر می گیرد. مثلا وسواس مایعات نوعی از این دسته است که فرد نسبت به مایعات بدن و حتی عرق حس بدی دارد. یا وسواس بیماری که در آن فرد از مریض شدن هراس دارد. اکثر این افراد از دست دادن یا برخورد با دیگران اجتناب می کنند تا از آلوده شدن جلوگیری کنند. همچنین استفاده از وسایل عمومی مثل حمام و یا توالت عمومی برایشان عذاب آور است.

• وسواس افکار مزاحم:

  در این دسته افراد دچار تکرر افکاری می شوند که در ذات خشن و یا جنسی بوده و با وجود این که ممکن است هیچ سابقه ای از خشونت و یا دیگر آزاری نداشته باشند اما نسبت به افکار خود احساس شرم می کنند. این افراد حتی از شدت خجالت همواره نگران این هستند که مبادا این افکار باعث شده است که آدم بدی شوند و این رفتار را ممکن است درباره ی موضوعات کفر آمیز مذهبی هم داشته باشند چرا که از کافر شدن بخاطر تکرر این افکار می ترسند.

  وسواس نظم و تقارن:

  این نوع وسواس بسیار شایع بوده و فرد زمان زیادی صرف می کند تا ظاهرش را چک کرده و مطمئن شود که بدنش تقارن و زیبایی دارد و یا این که دوست دارد همیشه همه چیز سر جای خودش بوده و تقارن وسایل در منزلش حفظ شود. در بعضی موارد هم دیده شده که افرادی که وسواس تقارن و نظم دارند تصور می کنند که اگر اقدام به مرتب کردن و نظم دادن به وسایل به روش خودشان نکنند ممکن است اتفاق بدی بیفتد.

وسواس فرعی چیست؟ 

همانطور که گفته شد بیشتر انواع وسواس در چهار دسته کلی بالا قرار می گیرند اما انواع دیگری مثل موارد زیر هم وسواس تلقی می شوند.

• وسواس آلودگی محیط: مثلا در وسواس آلودگی موجی که زیر دسته این گروه است فرد احساس می کند که حتما برای مطالعه و … نیاز به سکوت مطلق دارد و نسبت به کوچک ترین صدا ها عکس العمل نشان می دهد.
• وسواس ترس از از دست دادن: شاید تا به حال تجربه کرده باشید که به خاطر ترس از از دست دادن بعضی افراد از بحث کردن با آنها خود داری کنید، یا بترسید که بعضی وسایل خود را گم کنید و در نتیجه همیشه آنها رادر دستان خود محکم بگیرید.در حالی که اگر منطقی با موضوع برخورد کند متوجه می شود که هیچ چیزی قرار نیست که تا ابد باقی بماند و ارزش این همه فشار روانی و خود خوری را ندارد.
• وسواس جنسی: فرد سعی می کند با بستن ذهن خود درباره ی مسائل جنسی به این مسائل فکر نکند در حالی که با اعمال این محدودیت بیشتر برای فکر کردن به آنها تشویق می شود. یا به طور مثال فرد خصوصا هنگام بیرون رفتن از منزل احساس می کند که هر کسی که به او نگاه می کند قصد تعرض به او را دارد و یا ممکن است این وسواس را نسبت به فرزند خود داشته باشد و هر نگاهی به فرزندش را منظور دار تصور کند.
• و …

تعریف وسواس فکری 

وسواس فکری یا OCD) obsessive compulsive disorder) زمانی ایجاد می شود که در ذهن شما تکانه ای شکل گرفته و با وجود حل شدن موضوع هنوز هم این فکر در چرخه خود در حال حرکت است. این ذهن مشغولی و دغدغه ها نه تنها انرژی فرد را کاهش می دهند بلکه باعث کم شدن قدرت تمرکز شده و به صورت علائمی روانی و رفتاری بروز پیدا می کنند.

عوامل ایجاد وسواس فکری 

ریشه اصلی وسواس فکری در افراد، ترس از موضوعی خاص می باشد که باعث ایجاد استرس و اضطراب شده و در طولانی مدت به صورت افسردگی بروز پیدا می کند.

این افکار با وارد شدن به یک چرخه و ایجاد تکانه های عصبی مداوم در ذهن، به صورت وسواس فکری و یا عملی ظاهر می شوند. به طور مثال فردی به شدت کمال گراست و دوست دارد که همیشه همه چیز در بهترین حالت خود باشد؛ این گرایش در ذهن ناخودآگاه فرد باعث ترس او از ناکاملی و ایده آل نبودن شده و در نتیجه همین ترس ذهنش را تحریک پذیر تر می کند به نحوی که تمایل دارد فکر یا رفتاری خاص را به طور مداوم انجام دهد. حتی ممکن است که با گرفتار شدن ذهن در این چرخه، سیکل خواب فرد هم آسیب دیده و باعث شود که شب ها با استرس به خواب رفته و با ترس از خواب بیدار شود، که همین موضوع هم در طولانی مدت زمینه ساز افسردگی خواهد شد.

نشانه های وسواس فکری 

• تکانه های ذهنی زیاد
• مضطرب بودن
• احساس ترس
• افسردگی
• حساسیت نسبت به مسائلی مثل پاکیزگی
• منزوی بودن
• تفکر و رفتار وسواسی نسبت به اعمالی که در کودکی بسیار نسبت به انجام آنها ترغیب شده اند

وسواس در میان افراد معروف!

افراد زیادی هستند که از بیماری وسواس به روش های مختلفی رنج می برند. در این میان هنرمندان، ورزشکاران و افراد معروف هم از این قاعده مستثنی نبوده و دچار درگیری های ذهنی ای مثل وسواس تمیزی، وسواس نظم و … هستند.

هنرمندانی از جمله کامرون دیاز و هاوی مندل که از وسواس تمیزی رنج می برند ، لئوناردو دیکاپریو که بسیار پای بند نظم بوده و دیوید بکهام که به شدت خواهان متقارن بودن اشیا و نظم آنهاست به حدی که طبق گفته ی همسرش سه یخچال فریزر دارد تا مواد مختلف غذایی را در آنها دسته بندی کند.

کسانی هم مثل جاستین تیمبرلبک نه تنها از وسواس فکری بلکه از بیماری عدم توجه هم رنج می برند.

درمان وسواس فکری

درمان های روان پزشکی: در این نوع درمان بیمار با کمک متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک سعی دارد که منشاء اصلی وسواس فکری خود را پیدا کند. به طور مثال پزشک از او می خواهد که عضلات خود را به حالت استراحت در آورده و با نفس عمیق به ترس خود که علت اصلی به وجود آوردن وسواسش است فکر و یا درباره آن صحبت کند.

در مراحل بعدی از بیمار خواسته می شود که با ترس خود رو به رو شده و این بار سعی کند که پاسخ وسواسی و همیشگی ای را که می دهد ندهد.

دارو درمانی: در صورتی که نتوانید توسط روش های غیر دارویی متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشکتان بهتر شوید به ناچار باید دارو مصرف کنید. این دارو ها به طور عمده از دسته دارو های ضد افسردگی هستند که میزان سروتونین را در مغز افزایش می دهند. توجه داشته باشید که باید این دارو ها را زیر نظر پزشک مصرف کرده، هیچ وقت خودسرانه آنها را قطع نکنید و همچنین بدانید که مصرف آنها در دوره بارداری تنها با صلاحدید پزشک امکان پذیر است.

عوارض داروهای شیمیایی وسواس

• احساس مریضی، اضطراب یا آشفتگی
• یبوست یا اسهال
• سرگیجه
• بی خوابی
• سر درد و کاهش میل جنسی

میزان نیاز به این درمان ها در اشخاص مختلف متفاوت بوده و بسته به شدت بیماری آنهاست.

منابع :