بررسی اجمالی بیماری «ام اس»
بیماری ام اس یک بیماری مربوط به سیستم عصبی است که می‌تواند مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار دهد. این عارضه باعث ایجاد طیف وسیعی از علائم بالقوه از جمله مشکلات بینایی، مسائل مربوط به حرکت دست یا پا و مشکلات احساسی می‌شود. ام اس بیشتر در افراد بین ۲۰ تا ۳۰ سال تشخیص داده می‌شود اما ممکن است در هر سنی رخ دهد. زنان ۲تا ۳ برابر بیشتر از مردان دچار این بیماری می‌شوند. اما این بیماری چگونه تشخیص داده می‌شود و آیا برای درمان آن راه‌های مؤثری وجود دارد؟ برای پاسخ به هرگونه پرسش در مورد بیماری ام اس، با مقاله دیگری از هومکا همراه باشید.
بیماری ام اس چیست؟
مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis)، ام اس یا به اختصار MS یک بیماری سیستم عصبی مرکزی است که علائم خاصی را در سراسر بدن ایجاد می‌کند. اکثر متخصصان معتقدند این بیماری یک عارضه خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های طبیعی خود حمله می‌کند. در بیماری ام اس، سیستم ایمنی به غلاف میلین حمله می‌کند.
غلاف میلین به طور معمول از فیبرهای عصبی مغز، نخاع و عصب بینایی محافظت می‌کند. فیبرهای عصبی زیرین نیز می‌توانند در این حمله آسیب ببینند یا از بین بروند. با پیشرفت حمله، غلاف میلین ملتهب شده و به تدریج از بین می‌رود و مناطقی از بافت اسکار (اسکلروزیس) از خود باقی می‌گذارد. التهاب غلاف میلین تکانه‌های الکتریکی بین مغز و سایر قسمت‌های بدن را مختل می‌کند.
مولتیپل اسکلروزیس به مناطق متعدد بافت اسکار که اغلب ضایعه نامیده می‌شوند، اشاره دارد که در امتداد رشته‌های عصبی آسیب دیده ایجاد می‌شوند و در اسکن ام آر آی (MRI) قابل مشاهده هستند. کلمه اسکلروز به معنای سخت شدن پاتولوژیک بافت است. ضایعات ناشی از ام اس و در نتیجه اختلال در تکانه‌های عصبی در سراسر بدن، بیشتر علائم مرتبط با مولتیپل اسکلروزیس را ایجاد می‌کنند.
چه کسانی مبتلا به ام اس هستند؟
آنچه در حال حاضر در مورد MS شناخته می‌شود، ویژگی‌های مشترک افراد مبتلا به این عارضه است. این ویژگی‌ها اغلب عبارتند از:
- سن: اکثریت، اولین علائم خود را در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی تجربه می‌کنند
- جنسیت: این بیماری در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان است
- آب و هوا: ام اس پنج برابر بیشتر در آب و هوای معتدل، نسبت به آب و هوای گرمسیری رایج است
- ژن‌ها: افرادی که بستگان نزدیک آنها به MS مبتلا هستند، بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری خواهند بود؛ اما شواهدی وجود ندارند که نشان دهند این عارضه به طور مستقیم به ارث برده می‌شود
علائم بیماری ام اس
بسته به اینکه کدام قسمت از سیستم عصبی مرکزی مورد حمله قرار گرفته است، علائم ام اس متفاوت است. مولتیپل اسکلروزیس می‌تواند مناطق متعددی از مغز، نخاع و عصب بینایی (عصبی که سیگنال‌ها را از چشم به مغز منتقل می‌کند) را تحت تاثیر قرار دهد. البته علائم در همه بیماران مبتلا به ام اس مشابه نیست و آسیب‌ها گاهی دائمی و گاهی موقت هستند. اغلب گفته می‌شود که هیچ دو فرد مبتلا به ام اس علائم مشابهی ندارند.
علائم شایع ام اس
برخی از علائم اولیه مولتیپل اسکلروزیس عبارتند از:
- مشکلات بینایی
- مشکل در حفظ تعادل و راه رفتن
- بی‌حسی و سوزن سوزن شدن
- عدم تحمل گرم
- اضطراب
- اختلال عملکرد مثانه و روده
- افسردگی
- سرگیجه
- خستگی
- اسپاسم عضلانی
- درد بدنی
- مشکلات تفکر و حافظه
- اختلال در عملکرد جنسی
- مشکلات خواب
- سرگیجه
- ضعف
علائم غیرمعمول ام اس
- مشکلات تنفسی
- مشکل در حرکت دادن بازوها
- مشکل در خواندن حالات صورت
- کاهش کنترل در دست‌ها
- کاهش حس چشایی یا بویایی
- سردرد
- از دست دادن شنوایی
- حساسیت بیش از حد به لمس
- خارش پوست یا تغییر احساسات
- علامت لرمیت
- علامت آغوش
- بی‌ثباتی عاطفی
- تشنج
- حساسیت به سرما
- مشکل در صحبت کردن
- مشکل در بلع
- رعشه (لرزش غیرارادی)
- درد عصب سه قلو (نورالژی تریژمینال)
انواع بیماری ام اس
ام اس عودکننده بهبود یابنده (RRMS)
این نوع MS با دوره‌های التهاب فعال در سیستم عصبی مرکزی مشخص می‌شود که طی آن علائم قدیمی بدتر می‌شوند و ممکن است علائم جدیدی ظاهر شوند. زمان‌هایی که علائم بدتر می‌شوند، به عنوان عود، شعله‌ور شدن یا تشدید بیماری شناخته می‌شوند. با پایان یافتن دوران عود، شدت علائم کاهش می‌یابد اما علائم جدید و دائمی می‌توانند همیشه باقی بمانند.
دوره‌های آرام بین عودها را وضعیت بهبودی می‌گویند. بهبودی ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا عود بیماری رخ دهد. ام اس عودکننده بهبودیابنده رایج‌ترین نوع مولتیپل اسکلروزیس است. تقریباً بین ۸۰ تا ۹۰ درصد از افراد مبتلا به این بیماری، دوره عودکننده بهبودیافته را طی می‌کنند. اکثر افراد مبتلا به این نوع MS در نهایت به نوع پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند.
ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)
این نوع MS عموماً فاز دوم ام اس عودکننده بهبود یابنده محسوب می‌شود که در آن پیشرفت علائم و افزایش ناتوانی وجود دارد. افراد مبتلا به MS پیشرونده ثانویه ممکن است همچنان دوره عود را داشته باشند، اگرچه ممکن است شرایط آنها بهتر از نوع عودکننده بهبود یابنده باشد. اکثر افرادی که دارای عودکننده بهبود یابنده هستند، در نهایت به ام اس پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند اما تجربه هر فرد متفاوت از دیگری است.
ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)
در ام اس پیشرونده اولیه هیچ عود اولیه‌ای وجود ندارد که نشانه شروع بیماری باشد. در عوض، علائم MS به تدریج با گذشت زمان ظاهر می‌شوند. کسانی که ام اس پیشرونده اولیه دارند، عموماً بهبودی مشخصی ندارند اما ممکن است بتوانند علائم خود را کاهش دهند. درصد کمی از مبتلایان به ام اس به نوع خوش خیم این بیماری مبتلا هستند. طبق گفته انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس، در طبقه بندی افراد مبتلا به MS خوش خیم اختلاف نظر وجود دارد زیرا پیشرفت بیماری در طول عمر فرد متفاوت است.
ام اس بدخیم
تعداد کمی از افراد مبتلا به ام اس، به نوع بدخیم مبتلا می‌شوند. این نوع از مولتیپل اسکلروزیس با تشکیل سریع ضایعات در مغز و ستون فقرات تشخیص داده می‌شود. نوع بدخیم دارای علائم شدید، ناتوانی و احتمالاً مرگ همراه خواهد بود.
علت بیماری ام اس
علت ام اس ناشناخته است اما مطالعات نشان داده است که یک محرک بیرونی باعث برانگیختن و تهییج سیستم ایمنی علیه سلول‌های مغز و نخاع می‌شود. آسیب وارده به میلین سیگنال‌های ورودی و خروجی مغز را مختل می‌کند. برخی از محققان گمان می‌کنند که حمله سیستم ایمنی به بدن، ناشی از انواع خاصی از عفونت‌های ویروسی است. برخی دیگر به پایین بودن سطح ویتامین D به عنوان عامل اصلی اشاره می‌کنند. سیگار کشیدن همچنین خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد.
عواملی افزایش ابتلا به ام اس
اکثر افرادی که مبتلا به MS هستند، هیچ فاکتور خطر شناخته شده‌ای ندارند؛ اما در ۲۰ درصد از مبتلایان به این عارضه، عامل ژنتیکی دخیل بوده است. عامل ژنتیکی به این معناست که یکی از اعضای خانواده فرد مبتلا، این بیماری را دارد. حتی دوقلوهای یکسان نیز خطر ابتلا به این بیماری را ۲۰ تا ۴۰ درصد افزایش می‌دهند. بنابراین اگرچه داشتن سابقه خانوادگی تا حدودی خطر را افزایش می‌دهد اما ام اس یک بیماری ژنتیکی یا ارثی محسوب نمی‌شود
تشخیص ام اس
تشخیص بیماری ام اس معمولاً براساس علائم فرد و بررسی نتایج آزمایش‌های مختلف پزشکی که ممکن است شامل موارد زیر باشند، انجام می‌شود:
- ارزیابی عصبی حرکت و هماهنگی فیزیکی، بینایی، تعادل و عملکرد ذهنی
- آزمایش خون برای رد سایر شرایط
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای تشخیص ضایعات مغزی معمول ام اس
- آزمایش مایع نخاعی (LP) برای به دست آوردن مایع مغزی نخاعی
تشخیص زودهنگام ام اس بسیار مهم است زیرا سرعت پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهد. با این حال، هیچ آزمایش مشخصی نمی‌تواند این بیماری را به طور قطع تشخیص دهد. علاوه بر این، علائم MS و شدت آنها در افراد مختلف بسیار متفاوت هستند.
علائم بیماری ام اس در آزمایش خون
در حالی که هیچ آزمایش خون مخصوصی برای این بیماری وجود ندارد اما آزمایش خون معمولی می‌تواند برخی نشانه‌های مولتیپل اسکلروزیس را تشخیص دهد. برخی از علائم ام اس در آزمایش خون عبارت است از:
- ابتلا به لوپوس
- سندرم شوگرن
- کمبود ویتامین و مواد معدنی
- برخی عفونت‌ها
- بیماری‌های ارثی نادر
آیا ام اس کشنده است؟
ام اس قطعاً بیماری چالش‌برانگیزی است اما خوشبختانه درمان‌های جدیدی که در طی ۲۰ سال گذشته ابداع شده‌اند به‌طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری را بهبود بخشیده‌اند. ام اس به‌ندرت کشنده است به‌ویژه اگر بیمار تحت درمان قرار گیرد اما ممکن است بعضی از عوارض ناشی از آن، مانند عفونت سینه یا مثانه و یا مشکلات بلع در درصد پایینی از مبتلایان مشکل‌ساز شود.
در حال حاضر میانگین امید به زندگی برای افراد مبتلا به ام اس تنها حدود ۵ تا ۱۰ سال کمتر از میانگین کلی جمعیت است. تکامل روش‌های درمانی جدید نویدبخش آینده‌ای بهتر و افزایش یافتن امید به زندگی افراد مبتلا به ام اس است. مطالعاتی که علل مرگ افراد مبتلا به ام اس را مورد بررسی قرار داده‌اند، عفونت‌های ریوی را عامل اصلی مرگ این بیماران می‌دانند.
درمان بیماری ام اس
درمان ام اس اغلب شامل داروهای تعدیل کننده بیماری است. این داروها تعداد و شدت بیماری را در کسانی که به این عارضه مبتلا هستند کاهش می‌دهند؛ اما اگر بیماری در حال پیشرفت است، به کاهش عود کمکی نمی‌کنند. درمان MS به طور کلی شامل یک رویکرد چند درمانی به شرح زیر است:
- استفاده از استروئیدها و پلاسمافرزیس برای کوتاه کردن عودها
- استفاده از درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری برای جلوگیری از عود و پیشرفت بیماری
- درمان علائم بیماری با استفاده از دارو، فیزیوتراپی، سایر انواع درمان‌های توانبخشی، شیوه زندگی سالم و درمان‌های مکمل
- ارائه مشاوره و پشتیبانی برای افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی
برای افرادی که مبتلا به نوع عودکننده بهبود یابنده هستند، تعداد انگشت شماری از داروهای تعدیل کننده می‌توانند پیشرفت مولتیپل اسکلروزیس را کند کرده و شدت حملات حاد را کاهش دهند. برای افراد مبتلا به ام اس پیشرونده اولیه تنها یک دارو به نام «اکرووس» وجود دارد که احتمال پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهد.
