دکتر بتول دادخواه – متخصص مغز و اعصاب

مسیر بهبودی پس از سکته مغزی در همه افراد یکسان نیست زیرا درمان سکته مغزی به نوع سکته ایسکمیک که به علت تشکیل لخته خون به وجود می‌آید یا سکته هموراژیک که به علت خونریزی مغزی ایجاد می‌شود بستگی دارد. همه بیماران شبیه هم نیستند و سکته به صورت یکسان همه آن‌ها را درگیر نمی‌‌کند. صرف نظر از نوع سکته مهم‌ترین نکته که باید به آن توجه کرد شروع زود هنگام درمان است. این امر اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا درمان به موقع می‌تواند ریسک بروز آسیب دیدگی مغزی در بلند مدت را کاهش دهد و باعث شروع فوری دوران بهبودی خواهد شد. درمان بیمار سکته مغزی می‌‌تواند شامل انجام عمل جراحی، مصرف برخی داروها، فیزیوتراپی، گفتار درمانی و سایر روش‌های درمانی موجود باشد.

پزشک یک معاینه فیزیکی که اغلب ما با آن آشنا هستیم، مانند گوش دادن به قلب و بررسی فشار خون انجام می دهد. بعد ممکن است چندین آزمایش خون انجام گیرد، از جمله آزمایش هایی برای:

• بررسی سرعت لخته شدن خون
• بالا یا پایین بودن قند خون
• وجود عفونت در خون

برخی از آزمایشاتی که ممکن است انجام گیرد، عبارتند از:
جهت تصمیم‌گیری بهترین و مناسب‌ترین درمان برای سکته مغزی، تیم فوریت‌های پزشکی نیاز به ارزیابی نوع سکته‌ دارند و اینکه چه مناطقی از مغز، تحت تاثیر این سکته قرار گرفته‌است، دارند. همینطور باید سایر عوامل احتمالی که ممکن است باعث بروز این علائم و نشانه‌ها شوند، را نیز غیر محتمل شمرد و آنها را مردود دانست، مثل تومور مغزی و یا حساسیت‌های دارویی.

آزمایشات پزشک برای تشخیص و تصمیم‌گیری بروز سکته مغزی

معاینه بدنی: پزشک از شما و یا اعضاء خانواده شما در مورد علائم و نشانه‌هایی که هنگام شروع حمله داشته‌اید و اینکه در حال انجام چه کاری بوده‌اید، سوال خواهد کرد. سپس ارزیابی خواهد کرد که آیا این علائم و نشانه‌ها هنوز ثابت و پابرجا هستند یا خیر. همچنین در مورد اینکه چه داروهایی استفاده می‌کنید و آیا تا به حال هرگونه ضایعه و یا صدمه‌ای به سر را داشته‌اید یا خیر، از شما سوال خواهد شد. در مورد سابقه فردی یا خانوادگی بیماری قلبی، TIA، و یا سکته مغزی نیز از شما پرسیده می‌شود.
پزشک فشار خون شما را اندازه‌گیری کرده و  از یک گوشی پزشکی جهت سمع قلب شما و یا  شنیدن صدای whooshing، و یا   bruit بر روی عروق گردنی(کاروتید)، استفاده خواهد کرد که می‌تواند مشخص‌کننده آترواسکلروزیس باشد. همچنین ممکن است از یک افتالموسکوپ جهت بررسی علائم و نشانه‌هایی از وجود کریستال‌های ریز کلسترول و یا لخته‌هایی در عروق خونی پشت چشم شما استفاده نماید.

آزمایشات خون: این امکان وجود دارد که چندین مورد آزمایش انجام دهید، جهت ارائه اطلاعات مهمی به اعضاء تیم درمانی شما در مورد سرعت انعقاد و لخته شدن خون، بالا یا پایین بودن غیر طبیعی قند خون، و اینکه آیا شاخص‌های مهم شیمیایی خون شما طبیعی است یا خیر و نیز احتمال وجود عفونت در شما. زمان انعقاد خون، سطح قند خون و نیز شاخص‌های کلیدی شیمیایی خون،  به عنوان بخشی از برنامه مراقبتی و  درمانی سکته شما،  باید در نظر گرفته شود . همچنین عفونت نیز باید درمان گردد.

سی‌تی‌اسکن توموگرافی کامپیوتری: تصاویر مغزی، نقش کلیدی و مهمی در تشخیص اینکه آیا شما دچار سکته مغزی شده‌اید و یا اینکه چه نوعی از سکته مغزی را تجربه کرده‌اید، ایفا می‌نماید. در یک سی‌تی‌اسکن، از یک سری پرتوهای اشعه ایکس جهت خلق تصاویر دقیق و واضح از مغز شما، استفاده می‌شود. سی‌تی‌اسکن می‌تواند خونریزی مغزی، تومورهای مغزی، سکته‌های مغزی، و یا سایر عوارض را نشان دهد. ممکن است پزشک ماده حاجبی به عروق خونی شما تزریق نماید جهت نمایش عروق خونی گردن و مغز شما با جزئیات بیشتر و دقیق‌تر( آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری).

 MRI. در MRI از امواج رادیویی و مغناطیسی پرقدرتی جهت خلق تصاویر دقیق و واضحی از مغز شما استفاده می‌شود. MRI می‌تواند آسیب و صدمات بافت مغزی را که به واسطه سکته مغزی ایسکمیک و هموراژی(خونریزی) مغزی ایجاد شده، مشخص نماید. گاهی اوقات این امکان وجود دارد که پزشک ماده حاجبی به داخل  عروق خونی تزریق نماید برای مشاهده سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها و نیز مشخص نمودن جریان خون(آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی یا ونوگرافی رزونانس مغناطیسی).

اولتراسوند کاروتیدی: در این آزمایش، امواج صوتی تصاویر دقیق و واضحی از داخل سرخرگ‌های کاروتیدی موجود در گردن شما ارائه می‌دهد. این آزمایش تجمع و ساخته شدن ذخائر و رسوبات چربی(پلاک‌ها) و جریان خون در سرخرگ‌های کاروتیدی شما را نشان می‌دهد.

 آنژیوگرام مغزی: در این آزمایش، پزشک لوله نازک قابل ارتجاعی(کاتاتر)، را از میان بریدگی کوچکی، معمولاً از محل کشاله ران، به داخل جاسازی می‌نماید و آن را از میان سرخرگ‌های بزرگتر به سمت سرخرگ کاروتید(شاهرگی) و یا استخوان‌های مهره، هدایت می‌کند. سپس پزشک ماده حاجبی به داخل عروق خونی شما تزریق می‌کند، تا به‌وسیله تصویربرداری اشعه ایکس، قابل رویت باشند. این روش تصویر واضح و دقیقی از سرخرگ‌های داخل مغز و گردن شما را ارائه می‌دهد.

اکوکاردیوگرام: در روش اکوکاردیوگرام، از امواج صوتی جهت خلق تصاویر دقیق و واضحی از قلب شما استفاده می‌شود. اکوکاردیوگرام می‌تواند منبع ایجاد لخته‌هایی را که ممکن است از سمت قلب شما به مغزتان حرکت کند و باعث ایجاد سکته مغزی شود ، پیدا کند. گاهی اوقات ممکن است از  اکوکاردیوگرام ترانسوفاژیال استفاده نمایید. در این آزمایش، پزشک لوله قابل ارتجاعی که قطعه کوچکی به آن متصل است(مبدل)، را از گلوی شما به سمت پایین به داخل مری شما وارد می‌کند. از آنجاییکه مری درست پشت  قلب شما قرار گرفته، اکوکاردیوگرام می‌تواند تصاویر اولتراسوند دقیق و روشنی از قلب و هرگونه لخته خونی را نشان دهد.

نکته: درمان اورژانسی سکته به این بستگی دارد که آیا فرد دچار سکته مغزی ایسکمیک یا سکته مغزی هموراژیک (خونریزی در مغز) شده است.

سکته مغزی ایسکمیک

درمان دارویی

اولین مرحله در درمان سکته ایسکمیک پایدار کردن علائم حیاتی است سپس پزشک به تشخیص مشکل بیمار خواهد پرداخت. هنگامی ‌که پزشک به این نتیجه رسید که بیمار دچار سکته شده است ممکن است استفاده از داروهای برطرف کننده لخته خون را تجویز نماید. این داروها که فعال کننده پلاسمینوژن بافتی هستند در صورتی که فوراً پس از شروع علائم و نشانه‌های سکته مغزی مصرف شوند باعث افزایش شانس بهبودی خواهند شد. داروی فعال کننده پلاسمینوژن بافتی به درون شریان بازو تزریق می‌شود تا بتواند لخته‌های خونی ایجاد شده را از بین ببرد. این دارو باید طی مدت ۴ ساعت پس از سکته به بدن فرد بیمار تزریق گردد به همین دلیل تشخیص علائم و نشانه‌های سکته مغزی و مراجعه فوری به مرکز اورژانس برای اقدامات پزشکی کاملاً ضروری است. در صورتی که بیمار به هر دلیلی این دارو را دریافت نکند به او داروی ضد پلاکت داده می‌شوند تا از جمع شدن پلاکت‌ها درون جریان خون و تشکیل لخته خونی جلوگیری گردد. در یک حالت دیگر پزشک به بیمار داروی ضد انعقاد خون می‌دهد که تحت عنوان رقیق کننده‌های خون شناخته می‌شوند تا از بزرگ شدن لخته خون ایجاد شده جلوگیری شود. آسپرین و کلوپیدوگرل رایج ترین داروهای ضد انعقاد خون محسوب می‌شوند که مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 انجام عمل جراحی  

در موارد بسیار شدید پزشک عمل جراحی را به منظور برگرداندن جریان خون به حالت عادی انجام خواهد داد. در این حالت پزشک از یک کاتتر و یک ابزار مخصوص برای خارج کردن لخته خون که باعث بروز سکته شده است استفاده خواهد کرد. اگر فرد دچار بیماری شریان کاروتید باشد ممکن است پزشک انجام آنژیوپلاستی شریان کاروتید را توصیه کند. در هر دو عمل جراحی هر نوع انسدادی که در شریان کاروتید وجود داشته باشد برطرف خواهد شد. روش‌های دیگری نیز وجود دارد که هنوز تحقیقات بر روی آن‌ها برای درمان سکته ایسکمیک ادامه دارد و شامل تخلیه مکانیکی لخته خون در سکته ایسکمیک است. در این روش پزشک از یک دستگاه برای خارج کردن لخته‌های خون از شریان استفاده خواهد کرد. یک کاتتر وارد شریان کاروتید می‌‌شود و سپس وارد شریان آسیب ‌دیده و مسدود مغز خواهد شد سپس همین دستگاه از طریق لوله وارد شده، لخته خون را خارج خواهد کرد. در یک روش دیگر پزشک کاتتر را وارد قسمت فوقانی ران می‌‌کند و آن را به سمت شریان‌های مغز هدایت خواهد کرد می‌‌توان از این کاتتر برای ارسال داروهای مورد نیاز به منظور از بین بردن لخته‌های خونی که در مغز به وجود آمده استفاده کرد.

سکته هموراژیک

سکته هموراژیک زمانی به وجود می‌‌آید که یک شریان درون مغز پاره شود و خون به درون مغز نشت کند. درمان این نوع سکته مغزی با پیدا کردن علت اصلی بروز خونریزی درون مغز شروع می‌شود. برای درمان این سکته برخلاف سکته ایسکمیک داروهای ضد پلاکت و رقیق کننده خون تجویز نمی‌شود و در صورتی که بیمار از این داروها استفاده کنند پزشک فورا مصرف آن‌ها را قطع خواهد کرد. در صورتی که بالا بودن فشار خون باعث بروز این نوع سکته شده باشد پزشک و تجویز داروهای خواهد پرداخت که فشار خون بیمار را کنترل کند و از بروز خونریزی بیشتر جلوگیری نماید.

 روش دیگری که برای درمان این نوع سکته وجود دارد انجام عمل جراحی است و شامل موارد زیر می‌باشد:

• در صورتی که آنوریسم باعث بروز سکته مغزی شده باشد بستن شریان برای جلوگیری از نشت بیش‌تر خون می‌تواند کمک کننده باشد. در این روش با بستن شریان‌های بزرگ شده مغزی از بروز پارگی دوم شریان جلوگیری خواهد شد.
• آمبولیزاسیون با کویل زمان مورد استفاده قرار می‌گیرد که یک شریان باعث بروز سکته مغزی شده باشد. انجام این روش با عوارض کمتری همراه است. در این روش پزشک یک کاتتر را وارد را می‌‌کند و به سمت محل مورد نظر ارسال می‌نماید سپس یک کویل کوچک را وارد کاتتر می‌کند تا منجر به تشکیل لخته خون شده و از پارگی مجدد شریان جلوگیری نماید.
• ترمیم بد شکلی شریان ورودی یک روش جراحی دیگر است و در صورت پزشک انجام این روش را پیشنهاد می‌‌کند که شریان‌های درون مغز به هم گره خورده باشند و سپس باز شوند و منجر به سکته هموراژیک شوند. در این حالت پزشک با استفاده از پرتو ها به کوچک کردن اندازه عروق خونی می‌پردازد یا به درون آن‌ها دارو تزریق می‌‌کند تا از خونریزی آن‌ها جلوگیری شود سپس اقدام به خارج نمودن این عروق خواهد کرد.

تلاش برای کنترل خونریزی، پایین آوردن فشار درون مغز و ثابت کردن علائم حیاتی از جمله اقدامات ضروری در درمان سکته هموراژیک است. پزشک برای کنترل خونریزی ایجاد شده داروهای مورد نیاز را به صورت وریدی به بدن بیمار تزریق خواهد کرد. بیمار از نزدیک و به طور دقیق تحت نظر قرار می‌‌گیرد تا افزایش فشار خون درون مغز او بررسی گردد. علائم و نشانه‌های افزایش فشار خون درون مغز عبارت است از احساس گیجی، سردرد، مشکل در درک دستورات داده شده و آشفتگی.

روش‌های بهبود بیمار 

شرایط بیماری هر فرد با فرد دیگری تفاوت دارد با این حال بهتر است بدانید که هر فردی که علائم و نشانه‌های سکته را از خود نشان داده است به درمان فوری نیاز دارد. خوشبختانه روش‌های درمانی کوتاه مدت و بلند مدت وجود دارد که می‌‌تواند به بیماران برای توان بخشی پس از سکته کمک کند. نوآوری های جدید، تمرینات ورزشی مخصوص سکته و انواع مختلفی از برنامه‌ها و تجهیزات مخصوص توان بخشی پس از سکته مغزی وجود دارد که به بهبود حال بیمار کمک می‌کند.