دکتر بتول دادخواه – متخصص مغز و اعصاب

بیماری آلزایمر یک اختلال مغزی است که حافظه، تفکر، یادگیری و مهارت های سازماندهی را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و در نهایت توانایی فرد را برای انجام فعالیت های ساده روزانه با مشکل مواجه می کند. بیماری آلزایمر بخشی طبیعی از روند پیری نیست.

آلزایمر بیماری است که علائم آن در طول زمان بدتر می شود. در واقع، دانشمندان بر این باورند که روند بیماری ممکن است ۱۰ سال یا بیشتر قبل از ظاهر شدن اولین علائم بیماری آلزایمر ادامه یابد.

هنگامی که مشکلات حافظه شروع به آشکار شدن می کنند، اغلب به عنوان اختلال شناختی خفیف (MCI) شناخته می شوند. در این مرحله، عملکرد فکری تحت تأثیر قرار می گیرد، اما توانایی عملکرد و زندگی مستقل دست نخورده باقی می ماند زیرا مغز تغییرات مربوط به بیماری را جبران می کند.

در برخی افراد، MCI می تواند در این مرحله ثابت بماند. با این حال، افراد مبتلا به MCI در معرض خطر بالایی برای پیشرفت به زوال عقل هستند. بیماری آلزایمر شایع ترین شکل زوال عقل است. (زوال عقل همچنین می تواند به دلایل مختلفی مانند بیماری پارکینسون، زوال عقل با اجسام لوی، زوال عقل عروقی، دمانس پیشانی گیجگاهی و غیره باشد.) در دمانس برخلاف MCI، عملکرد روزانه تحت تاثیر قرار می گیرد.

از آنجایی که زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر به مراحل پایانی پیشرفت می کند، افراد مبتلا نمی توانند گفتگو کنند، خانواده و دوستان خود را بشناسند یا از خود مراقبت کنند.

بیماری آلزایمر چقدر شایع است؟

بیماری آلزایمر شایع ترین علت زوال عقل است. یک نفر از هر ۱۰ نفر بالای ۶۵ سال و تقریبا نیمی از افراد بالای ۸۵ سال به بیماری آلزایمر مبتلا هستند. بیماری آلزایمر همچنین می تواند افراد ۴۰ ساله را تحت تاثیر قرار دهد. درصد افرادی که به بیماری آلزایمر مبتلا می شوند هر دهه بالاتر از سن ۶۰ سالگی می رود. بر اساس گزارش انجمن آلزایمر، با افزایش سن جمعیت و بدون درمان موفقیت آمیز، تا سال ۲۰۵۰، ۱۴ میلیون آمریکایی و ۱۰۶ میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری آلزایمر مبتلا خواهند شد.

چه چیزی باعث بیماری آلزایمر می شود؟

بیماری آلزایمر به دلیل تجمع غیرطبیعی پروتئین ها در مغز ایجاد می شود. تجمع این پروتئین ها – به نام پروتئین آمیلوئید و پروتئین تاو – منجر به مرگ سلولی می شود. مغز انسان شامل بیش از ۱۰۰ میلیارد سلول عصبی و همچنین سلول های دیگر است. سلول های عصبی با هم کار می کنند تا تمام ارتباطات مورد نیاز برای انجام عملکردهایی مانند تفکر، یادگیری، به خاطر سپردن و برنامه ریزی را انجام دهند. دانشمندان بر این باورند که پروتئین آمیلوئید در سلول‌های مغز ساخته می‌شود و توده‌های بزرگ‌تری به نام پلاک تشکیل می‌دهد. الیاف پیچ خورده پروتئین دیگری به نام تاو به شکل درهم پیچیده می شوند. این پلاک‌ها و گره‌ها ارتباط بین سلول‌های عصبی را مسدود می‌کنند که مانع از انجام فرآیندهایشان می‌شود. مرگ آهسته و مداوم سلول‌های عصبی، که از یک ناحیه از مغز شروع می‌شود (معمولاً در ناحیه‌ای از مغز که حافظه را کنترل می‌کند) سپس به مناطق دیگر گسترش می‌یابد، منجر به علائمی می‌شود که در بیماران مبتلا به بیماری آلزایمر مشاهده می‌شود.

علائم بیماری آلزایمر چیست؟

علائم بیماری آلزایمر از فردی به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان بدتر می شود. علائم بیماری عبارتند از:

رایج‌ترین نشانه بیماری آلزایمر مشکل به یادآوری اطلاعات جدید است. مغز نیز مانند بدن در طول زمان تغییر می‌کند و مشکلات یادآوری و فکر کردن بخشی از این مسن شدن مغز است. اما مشکلات جدی یادآوری، سردرگمی و تغییرات فکری و رفتاری می‌توانند علائم اولیه بیماری آلزایمر باشند.

کاهش توانایی یادآوری اطلاعات جدید:

•  سوالات یا مکالمه‌های تکراری
•  جابه‌جایی وسایل شخصی
•  فراموش کردن قرارهای ملاقات یا تاریخ
•  گم شدن در مسیری آشنا

اختلالات در استدلال کردن، انجام کارهای پیچیده و قضاوت‌های اشتباه:

• عدم درک مناسب خطرات
•  عدم توانایی رسیدگی به امور مالی
•  تصمیم‌گیری اشتباه در موارد ساده
• عدم توانایی در برنامه‌ریزی و انجام فعالیت‌های موازی

اختلالات تشخیص فضا و چشمی:

•  عدم توانایی تشخیص چهره‌ها و وسایل معمولی و ناتوانی در یافتن چیزهایی که در دیدرس هستند.
•  ناتوانی در استفاده از ابزارهای ساده و کارهای معمولی مانند درست پوشیدن لباس

مشکلات تکلم، خواند و نوشتن:

• ناتوانی در به یادآوری کلمات ساده هنگام صحبت کردن
• اشتباهات مکرر گفتاری، خواندن و نوشتن

 تغییرات خلقی و رفتاری:

• از دست دادن احساس همدردی
• تغییرات خلقی غیرطبیعی مانند آشفتگی، بی‌حوصلگی، عدم علاقه به مراودات اجتماعی و گوشه گیر شدن
• رفتارهای هیجانی، وسواسی یا رفتارهای غیرقابل قبول اجتماعی

اگر هر کدام از این ۵ دسته علائم در فرد طی زمان بدتر حتما به پزشک مراجعه کنید. خطر ابتلا به آلزایمر زمانی جدی می‌شود که فرد دچار فراموشی دائم می‌شود مخصوصا در مورد اطلاعات جدید یا اتفاقاتی که اخیرا رخ داده است. تحقیقات جدیدی در سال ۲۰۱۶ نشان داده که تغییرات در حس شوخ‌طبعی افراد می‌تواند نشانه بروز آلزایمر در مراحل ابتدایی باشد.

بیماری آلزایمر چگونه تشخیص داده می شود؟

برای اینکه آلزایمر قطعاً تشخیص داده شود از راهکارهای مختلفی استفاده می‌شود. انجام‌دادن یک آزمایش اولیۀ خون و در صورت نیاز آزمایش‌های تکمیلی خون الزامی است. در ادامه به بررسی راههای تشخیص آلزایمر خواهیم پرداخت:

بررسی سیستم عصبی و مغز

معاینۀ کامل سیستم عصبی شامل مواردی مانند وضعیت سخن‌گفتن، حرکت چشم‌ها، حس لمس و قدرت عضلات دست‌ها و پاها و توانایی انجام‌دادن اعمال ظریف و دقیق است که در چگونگی تشخیص آلزایمر بسیار اهمیت دارد.

ازآنجاکه، تومورهای مغزی، لخته‌های کوچک و بزرگ خونی در نقاط مختلف مغز، سابقۀ ضربات شدید مغزی و وجود مایع اضافی در اطراف مغز می‌توانند علائم بیماری آلزایمر را تقلید کنند؛ برای اطمینان از وجودنداشتن این مشکلات نیاز به تصویربرداری از مغز است. برای تصویربرداری از مغز معمولاً از روشMRI  یا CT Scan استفاده می‌شود.

بررسی وضعیت شناختی و عملکرد مغز

برای بررسی وضعیت حافظه، توانایی حل مسئله و سایر مهارت‌های فکری از دو آزمایش به نام‌های MMSE و Mini-Cog Test استفاده می‌شود. آزمایش MMSE یا Mini-Mental State Exam مجموعه‌ای از سؤالات است که برای آزمایش قوا و مهارت‌های فکری و ذهنی فرد طراحی شده و بالاترین امتیاز آن عدد ۳۰ است.

امتیازی که فرد بیمار کسب می‌کند نشان می‌دهد که قوای ذهنی و عقلی او تا چه حد تحلیل رفته است. مثلاً امتیاز ۲۰ تا ۲۴ نمایانگر مراحل اولیه بیماری زوال عقل (Mild Dementia) و آلزایمر است.

امتیاز ۱۳ تا ۲۰ مطرح‌کنندۀ زوال متوسط عقل (Moderate Dementia) و امتیاز ۱۲ یا کمتر مؤید زوال شدید عقل (Severe Dementia) است.

آزمایش MMSE را همچنین می‌توان برای ارزیابی قوای ذهنی و فکری کسانی که بیماری آلزایمر آن‌ها قبلاً تشخیص داده شده است به کار برد. کاهش امتیاز کسب‌شده در این آزمایش نشانۀ پیشرفت بیماری است. امتیاز بیماران مبتلابه آلزایمر معمولاً متوسط سالی دو تا چهار شماره کاهش می‌یابد.

آزمایشMini-Cog Test  شامل تکرار نام اشیا و به خاطر آوردن آن‌ها پس از چند دقیقه و نیز کشیدن یک دایره به شکل ساعت و قراردادن هر ۱۲ شماره در جای مناسب خود است. این تست‌ها و نمونه‌های مشابه آن‌ها ممکن است به کمک کامپیوتر هم شبیه‌سازی‌شده و انجام شوند.

برخی از عوامل ایجاد بیماری آلزایمر

عوامل خطر برای ایجاد بیماری آلزایمر عبارتند از:

• سن. افزایش سن اولین عامل خطر برای ابتلا به بیماری آلزایمر است.
• ژنتیک  ژن خاصی به نام آپولیپوپروتئین E (APOE) وجود دارد که با بیماری دیررس آلزایمر مرتبط است. ژن های دیگر با بیماری آلزایمر زودرس مرتبط هستند.
• فشار خون بالا
• کلسترول بالا
• دیابت
• سیگار کشیدن
• چاقی

محققان بر این باورند که وجود پنج عامل ذکر شده ممکن است پروتئین آمیلوئید از مغز را کاهش دهد که سپس خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهد. به طور خاص، وجود تعدادی از این عوامل به طور همزمان و زمانی که فرد در دهه ۵۰ زندگی خود است، با خطر بالاتر ابتلا به بیماری آلزایمر مرتبط است.

ممکن است راه هایی برای کاهش خطر زوال ذهنی وجود داشته باشد. به طور کلی، داشتن یک سبک زندگی سالم از بدن در برابر سکته مغزی و حملات قلبی محافظت می کند و اعتقاد بر این است که از مغز در برابر زوال شناختی نیز محافظت می کند.

پیشگیری از آلزایمر

• از نظر ذهنی فعال بمانید. خواندن، انجام جدول کلمات متقاطع، نواختن یک ساز موسیقی، انجام بازی های فکری و سرگرمی که به «قدرت مغز» نیاز دارند، انجام دهید.
• فعالیت بدنی داشته باشید. ورزش باعث افزایش جریان خون و اکسیژن به مغز می شود و مستقیماً بر سلامت سلول های مغز تأثیر می گذارد.
• از نظر اجتماعی فعال بمانید. به طور منظم با دوستان و خانواده صحبت کنید، به فعالیت های گروهی بپیوندید.
• رژیم غذایی سالم  که حاوی آنتی اکسیدان است کمک زیادی به حافظه می کند.
• پرهیز از نوشیدنی های الکلی

نکته پایانی

بیماری آلزایمر با گذشت زمان بدتر می شود و در نهایت کشنده است. افراد مبتلا به بیماری آلزایمر به طور متوسط ​​چهار تا هشت سال پس از تشخیص زندگی می کنند. برخی از بیماران می توانند تا ۲۰ سال پس از تشخیص زنده بمانند. سیر بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است.