سکته مغزی شدید به طور اتفاقی و در بسیاری موارد، بدون داشتن علائم قبلی نمایان می شود. سوالی که مطرح می شود این است که در این شرایط چه باید کرد، از کجا متوجه شویم که سکته مغزی اتفاق افتاده و برای فردی که دچار سکته شده چه کنیم؟

قبل از پرداختن به این موضوعات نگاهی گذرا به رخ دادن این اتفاق بیندازیم. باید توجه داشت؛ زمانی که خونرسانی به یک قسمت از مغز مختل شود، سکته مغزی رخ می دهد، وقتی مغز از خونرسانی محروم می شود، مردن سلولهای عصبی مغز است. در چنین شرایطی سرعت مرگ سلولها زیاد بوده و برگشت پذیری شرایط بیمار به گستردگی سکته مغزی و همچنین به سرعت عمل اطرافیان دارد.

یک سکته مغزی شدید می تواند بیمار را به کام مرگ بکشاند این در شرایطی است که قسمتهای بسیار زیادی از مغز تحت تاثیر قرار می گیرند با اینحال هستند کسانی که دچار سکته مغزی شدید می شوند ولی با اقدامات به موقع و اورژانسی تا حدودی از عوارض آن در امان می مانند.

در مواردی که بیمار سکته مغزی شدید دچار عوارض شده است، ریکاوری و یا درمان عوارض بعد از سکته مغزی در مدت زمان طولانی انجام پذیر است و امکان بهبودی برای بیمار هست

علائم قبل از سکته مغزی

به عنوان یک تحقیق که در دانشگاه جان هاوکینز انجام شده است، این علائم قبل از سکته مغزی به عنوان زنگ خطر خواهند بود و به محض دیدن آنها باید سریعا با اورژانس تماس گرفت

1. بی حسی و یا ضعف ناگهانی
2. گیجی و سردرگمی ناگهانی و یا به سختی صحبت کردن ناگهانی
3. نابینایی ناگهانی علی الخصوص اگر در یک چشم اتفاق بیافتد
4. سرگیجه و یا عدم تعادل ناگهانی
5. سردرد شدید به طوریکه ناگهان بروز کند

علائم سکته مغزی شدید 

شدت علائم بسته به محل و شدت سکته مغزی است، این علائم عبارتند از:

• سردرد ناگهانی و بسیار شدید
• استفراغ
• سفتی گردن
• تاری دید و یا نابینایی
• سرگیجه
• عدم تعادل
• بی حسی یا ضعف در یک سمت بدن یا چهره
• سردرگمی و گیجی ناگهانی
• اشکال در تکلم
• اشکال در بلع

چرا سکته مغزی اتفاق می افتد؟ 

اگر شما دچار بیماری مانند فشار خون هستید، اگر رگهای پایتان واریسی شده، اگر چربی خون بالا دارید، اگر عادت زیادی برای خوردن غذاهای ناسالم چرب و یا پر نمک دارید، اگر دچار یک ضربه ناگهانی در ناحیه سرتان شده اید، اگر شما مصرف کننده سیگار و دخانیات هستید، اگر سن شما رو به میانسالی گذاشته، اگر زیاد دچار استرس و فشار روحی می شوید و یا اگر در گذشته دچار سکته مغزی خفیف و یا شدید شده اید ممکن است شما در وضعیت خط قرمز قرار گرفته باشید.

به طور کلی یک تعریف عامیانه و ساده از شرایط سکته مغزی شدید در زمانی است که یک لخته خون در مغز شما ایجاد شود و یا دچار اختلال در دیواره رگها و شریان ها باشید، در دو حالت سکته اتفاق می افتد

سکته هموراژیک

سکته مغزی هموراژیک که ناشی از خونریزی در مغز است، زمانی که دیواره عروق دچار آسیب و پارگی می شود، خونریزی در مغز اتفاق افتاده و فرد دچار سکته می شود، بسته به محل و شریان آسیب دیده و وسعت ناحیه درگیر شده شدت سکته از سکته خفیف مغزی تا سکته مغزی شدید متفاوت خواهد بود.

سکته ایسکمیک

سکته مغزی ایسکمیک نوع دیگری از این بیماری است که گرفتگی شریان ها بر اثر ایجاد و یا مهاجرت یک لخته خون رخ می دهد، در این مورد به عنوان یک تعریف ساده می توانیم بگویئم سیستم سرخرگی بدن ما خون را از قلب به سمت سایر اندامها از جمله مغز هدایت می کند، حال بیماری که در یک قسمت از رگها دچار لخته خون شده باشد، از قبیل بیماران واریس که درون رگهای پا با لخته خون مواجه هستند در اثر فشار خون بالا لخته از جای خود کنده شده و با فشار به دیگر قسمتهای بدن از جمله مغز، قلب و ریه هدایت می شود.

زمانی که این لخته به یک شریان باریکتر برسد و فشار خون قادر به حرکت آن نباشد باعث انسداد و یا همان گرفتگی عروق مغزی می شود، این شرایط منجر به سکته مغزی ایسکمیک شده و خونرسانی به یک قسمت از مغز مختل خواهد شد.

در حالت دیگر سکته ایسکمیک لخته ابتداعا در مغز و یا عروق گردن ایجاد شده و همانجا باعث انسداد و نهایتا سکته مغزی شدید یا خفیف بسته به رگ مسدود شده رخ می دهد.

در یک آمار تحقیقاتی نشان داده شده تقریبا ۸۵ درصد بیماران سکته مغزی از نوع ایسکمیک هستند و تنها ۱۵ درصد آنها به خونریزی هموراژیک مبتلا می شوند و همین آمار اهمیت رژیم غذایی سالم و زندگی سلامت را نشان می دهد.

شایعترین سکته های مغزی ایسکمیک 

سکته مغزی ترومبوتیک

سکته مغزی ترومبوتیک زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون (ترومبوز) در یکی از شریان هایی که خون را به مغز می رساند، تشکیل شود، افرادی که دچار چربی خون بالا هستند، افراد سیگاری، کسانیکه رژیم غذایی نامناسب دارند و نیز کسانی که دچار کهولت سن شده اند از جمله افرادی هستند که بیشتر در معرض لخته شدن خون و سکته مغزی قرار دارند، رسوب چربی ها و برخی دیگر فاکتورهای موجود در رگ باعث ایجاد تنگی و گرفتگی شریان شود و اگر این گرفتگی از حد بگذرد بیمار دچار ترمبوز خواهد شد.

 سکته مغزی آمبولیک

سکته مغزی آمبولیک زمانی اتفاق می افتد که لخته خون یا سایر ضایعات دور از مغز شما شکل گرفته و از طریق جریان خون به شریان هاى مغزى رسیده و باعث تنگى آن ها می شوند، در مواردی مانند بیماری واریس که درون رگها لخته ایجاد می شود، فشار خون می تواند با کندن لخته و آوردن آن به شریانهای مغزی باعث سکته شود، در چنین شرایطی بیمار اگر فورا به مراکز درمانی منتقل شود احتمال بالایی برای درمان شریان مسدود شده داشته و پزشک می تواند با کمک روشهایی مانند تزریق tpa از ایجاد عوار ماندگار و دائمی جلوگیری کند.

 سکته مغزی ایسکمیک گذرا یا خفیف

سکته ى مغزى خفیف یک دوره ى کوتاه از علائمى شبیه به علائم سکته مغزى را دارد. کاهش موقت جریان خون به بخشی از مغز شما سبب ایجاد سکته خفیف شده که اغلب کمتر از پنج دقیقه طول می کشد. همانند سکته مغزی ایسکمی، سکته خفیف نیز زمانی اتفاق می افتد که لخته یا مواد دیگر، ورود جریان خون را به بخشی از مغز شما مسدود کنند، تحقیقات نشان داده است بسیاری از افرادی که سکته خفیف مغزی را تجربه می کنند به زودی و در زمانی نزدیک سکته گسترده را تجربه می کنند بنابراین بسیار مهم است که بیمار ایسکمیک مغزی حتی اگر علائم کوتاهی را تجربه نموده باشد به پزشک ارجاع نموده و از شرایط شریانهای مغزی وی مطمئن شد.

عوامل ایجاد کننده سکته مغزی شدید

در بین افراد جامعه برخی نفرات ریسک بیشتری در ابتلا به سکته مغزی ( سکته مغزی شدید و یا خفیف) دارند و بهتر است تحت نظر یک پزشک متخصص قرار بگیرند، این افراد عبارتند از

جنسیت

مردان به نسبت زنان به احتمال بیشتری مبتلا به سکته مغزی می شوند ولی در عین حال آمار مرگ و میر زنان در سکته مغزی شدید بیشتر از مردان است، این آمار به این دلیل است که زنان بیشتر از مردان عمر می کنند و سکته در سنین بالاتر محتمل تر، شدیدتر و خطرناک تر است، همچنین داروهای ضد بارداری و جلوگیری احتمال سکته مغزی را افزایش می دهد.

سبک زندگی

فاکتورهای زیر می توانند ریسک ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهند

• کشیدن سیگار
• رژیم غذایی
• عدم فعالیت فیزیکی
• مصرف بیش از اندازه الکل
• مصرف مخدر
• برخی شرایط و اورژانس های پزشکی
• مصرف برخی داروها از جمله داروهای جلوگیری و ضد بارداری ریسک ابتلا به سکته را افزایش می دهد، داروهای رقیق کننده خون با اینکه خطر ابتلا به سکته مغزی ایسکمیک را کاهش می دهند می توانند باعث افزایش ریسک ابتلا به سکته هموراژیک شوند.

این داروها شامل

• وارفارین
• ریواروکسابان
• آپیکسابان

شرایط بیمار

• بارداری و شرایط خاص پزشکی
• مشکلات قلبی و عروقی
• دیابت
• سابقه سکته مغزی و یا سکته مغزی خفیف
• میگرن
• بیماران سلول داسی شکل
• شرایطی که باعث انعقاد خون می شوند (غلظت خون)
• شرایطی که باعث خونریزی شدید می شود از جمله کم بودن پلاکتهای خونی و هموفیلی
• درمان با داروهای لخته کننده خون
• سابقه آنوریسم و ناهنجاری های عروق در مغز
• سندروم پلی کیستیک که با آنوریسم مغزی در ارتباط است
• تومورهای مغزی علی الخصوص تومورهای بدخیم

سن

افراد بالای ۶۵ سال احتمال بیشتری در ابتلا به سکته مغزی شدید یا خفیف دارند علی الخصوص افرادی که در این لیست آورده شده

• افرادی با فشار خون بالا
• مشکلات دیابتی
• اکثرا نشسته هستند
• اضافه وزن دارند
• سیگار مصرف می کنند

سکته مغزى در زنان چه علائمی دارد؟ 

ممکن است علایم سکته ى مغزى در زنان مشابه علائم سکته ى معزى در مردان نباشد. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

از آنجایى که این علائم منحصر به زنان است، ممکن است به سرعت تشخیص داده نشود و درمان به تاخیر بیافتد. رفتارهای عجیب و غریب، مانند خواب آلودگی ناگهانی، نیز می تواند نشان دهنده ى یک سکته مغزی باشد. پزشکان این علائم را وضعیت ذهنی متغیر می نامند.

این علائم عبارتند از:

• عدم پاسخگویی
• بى هوشى
• گیجی
• تغییر رفتار ناگهانی
• توهم

تشخیص سکته مغزی

تشخیص به موقع سکته مغزی و رساندن سریع بیمار به مراکز درمانی معتبر در این زمینه بسیار مهم است، شما می توانید بیمارتان را در حد بسیار مناسبی از عوارض سکته و یا مرگ در اثر سکته مغزی شدید نجات دهید، حالا چطور بفهمیم فردی سکته کرده؟!!!!!

در لحظه ای که فرد بیمار دچار سکته می شود یک سری علائم بارز در او پدید می آید این علائم در چهره، دست و پا، رفتار و حواس بیمار اتفاق می افتد

• یادتان باشد فردی که سکته کرده به طور ناگهانی سردرگم می شود
• چهره فرد و همین طور دست و پا بی حس شده و اگر از او بخواهید لبخند بزند می بینید که لب در دو سمت صورت تقارن ندارد، اگر دو دست بیمار را بالای سر او ببرید و رها کنید یکی و یا هر دو دست (در اغلب موارد یک دست) سقوط می کند
• مشکل در صحبت کردن یکی دیگر از مسائلی است که باید به آن دقت کنید، بیمار نمی تواند درست حرف بزند، کلمات وی نامفهوم و گنگ است.
• مشکل در بینایی، بیماری که تار می بیند و یا حتی دید خود را از دست داده به شما سیگنال سکته مغزی می دهد

مراقبت از بیمار سکته مغزی 

این سوال بسیار مهمی است، شما باید شرایط بیمار را بسنجید، حتی اگر پس از چند ثانیه بیمار به حالت ابتدایی باز گردد و سکته خفیف بوده باشد نباید فراموش کنید که با اورژانس پزشکی تماس بگیرید و یا بیمار را به مراکز درمانی درست هدایت کنید.

اگر کسی دچار سکته مغزی شد، نخستین کاری که باید انجام دهیم چیست؟

• سکته مغزی ممکن است باعث از دست رفتن تعادل و سقوط ناگهانی شود، اگر فردی را در اطرافتان دیدید که فکر می کنید دچار سکته شده است و یا خودتان را در معرض سکته دیدید این مراحل را دنبال کنید
• با اورژانس تماس بگیرید، حداکثر تلاشتان را در حفظ آرامشتان بکنید تا زمانی که اورژانس به کمک شما بیاید.
• اگر به عنوان مراقب در کنار شخصی هستید که فکر می کنید دچار سکته مغزی شده است مطمئن شوید که او در بهترین پوزیشن و امنترین پوزیشن قرار گرفته است، یک موقعت راحت و ترجیحا سر بیمار را به یک
  طرف برگردانید، فردی که دچار سکته مغزی شده ممکن است استفراغ کند و به این شکل از خفه شدن و برگشت مایع استفراغی به راه هوایی جلوگیری می کنید.
• بررسی کنید که آیا فرد نفس می کشد؟ اگر نفس نمی کشید CPR انجام دهید و یا اگر به حالت سخت نفس می کشد روسری و یا کراوات و یا لباسهای مزاحم را از وی باز کنید، برای دانستن چگونگی CPR  اینجا کلیک کنید.
  فراموش نکنید، زمان مهمترین عامل در بهبود بیماران سکته مغزی است

اقدامات اولیه در مورد بیماران سکته مغزی

زمانی که بیمار شما به بیمارستان منتقل شود و تحت نظارت پزشک قرار بگیرد  اقدامات لازم و درمانی برای وی انجام می شود، پزشک پس از بررسی شرایط و در نظر گرفتن نوع سکته مغزی که بیمار دچار آن شده است و اینکه چه زمانی به بیمارستان منتقل شده است برای درمان اقدام می نماید، انجام آزمایشات و عکس برداری هایی مانند سی تی اسکن و آنژیوگرافی مغز و غیره مشخص می کند که بیمار شما دچار سکته ایسکمیک شده و یا سکته هموراژیک رخ داده است و به طور مثال اگر بیمار دچار سکته ایسکمیک بوده و در زمانی زیر ۶ ساعت به بیمارستان منتقل شده باشد روش درمانی از جمله تزریق tpa برای وی انجام شده و در زمانی کوتاه بیمار درمان می شود و به این شکل حداقل عوارض ممکن به وی خواهد رسید و بیمار به زندگی حتی الامکان طبیعی خود برمی گردد

همین شرایط است که باعث می شود اقدامات شما در لحظه اول و مدیریت زمان در بیماران سکته تاثیر بسیار زیادی در بهبودی وی داشته باشد، علی الخصوص اهمیت زمان و سرعت شما برای رساندن بیمار به مرکز مناسب درمانی برای از دست ندادن زمان طلایی بسیار زیاد است.

برخی دیگر از اقدامات اولیه در بیماران سکته مغزی

• با آرامش صحبت کنید و به بیمار قوت قلب بدهید
• بیمار را با پتو بپوشانید تا آنها را گرم نگه دارید
• به بیمار برای نوشیدن و یا خوردن اصرار نکنید و چیزی به او ندهید
• اگر شخص دچار ضعف اندام است از حرکت کردن او جلوگیری کنید
• هرگونه تغییر وضعیت در بیمار را زیر نظر داشته باشید
• با زیر نظر گرفتن بیمار تغییراتی را که در او به وجود می آید ثبت کنید و زمان شروع و پایان علائم را به شخصی که از طرف اورژانس مراجعه می کند و همچنین پزشک توضیح دهید
• اگر فرد دچار زمین خوردگی و یا سقوط شده و یا به سر او ضربه ای وارد شده حتما اطلاع به پزشک اطلاع بدهید

توجه کنید

اگر بیمارتان را به پزشک رساندید شما کارتان را برای بیمار سکته مغزی انجام داده اید

زمان تاثیر گذار داروها و درمان

بر اساس تحقیقات و دستورات انجمن سکته آمریکا خطر عدم اثرگذاری داروهای ضد انعقادی ۴٫۵ ساعت است به این معنی که پس از گذشت این زمان این داروها اثربخشی مناسبی بر روی سکته و علائم آن نخواهند
داشت و همچنین حذف فیزیکی لخته های خون تا ۲۴ ساعت پس از شروع علائم موثر است، به این ترتیب لازم است تا وقت تلف نکنید و به سراغ کارهای لازم بروید.

پزشک برای بیماری که دچار سکته گسترده مغزی شده چه می کند

ابتدایی ترین کار این است که پزشک نوع سکته را تشخیص دهد، انجام سی تی اسکن، ام آر آی، تست خون، MRA ، یک سونوگرافی کاروتید، یا سونو داپلر کاروتید، الکتروکاردیوگرام (EKG) یا همان نوار مغز و اکوکاردیوگرام

این مراحل در مرکز درمانی با سرعت و دقت انجام می شود، در این زمان شما بایست در کنار بیمارتان باشید و به پزشک اعتماد کنید، آرامش شما و اعتماد شما به پزشک بالاترین کمک شما خواهد بود، مطمئن باشید پزشک بیشترین تلاشش را برای درمان سریعتر بیمارش خواهد کرد.

یک نکته بسیار مهم برای شما

به هیچ عنوان دارویی را به بیمار بدون مشورت با پزشک ندهید، قبل از تشخیص سکته مغزی یک آسپیرین ممکن است وضعیت بیمار شما را به شدت وخیم کند، بیماری که سکته هموراژیک داشته است با آسپیرین دچار خونریزی بیشتر و سکته وسیعتر و حتی مرگ می شود.

درمان سکته مغزی ایسکمیک

اگر بیمار در طول حداکثر ۶ ساعت (بهترین زمان ۳ ساعت اول است) از زمان سکته مغزی به بیمارستان منتقل شود روش درمانی تزریق tpa برای وی قابل انجام است، این روش به دو صورت انجام می شود

• از طریق تزریق سرم در مدت زمان معین داروی tpa وارد خون بیمار شده و به تدریج باعث افع انسداد رگها می شود.
• تزریق tpa به صورت مستقیم بر روی لخته درون شریان مسدود شده انجام می شود که به کمک دستگاه آنژیوگرافی یک کتتر کوچک وارد رگ ران پای بیمار شده و به رگ مسدود شده هدایت می شود، پس از رسیدن به محل انسداد دارو مستقیما بر روی لخته خون تزریق می شود.

روش دیگر استنت گذاری درون رگ بیمار است، که فیلم آن را در اینجا می بینید

در این روش بیمار بر روی تخت خوابانیده می شود، بیحسی لازم انجام شده و پس از آن کتتر با هدایت دستگاه آنژیوگرافی مستقیما به رگ مسدود شده هدایت می شود، پس از رسیدن به محل یک استنت که به حالت شبکه ای تا کنون جمع بوده باز شده و رگ مسدود شده باز می شود.

سکته مغزی شدید هموراژیک

در مورد سکته هموراژیک به این دلیل که خونریزی باعث شده تا خون در مغز منتشر شود ممکن است لازم باشد تا بیمار جراحی شده و خون پخش شده بر روی مغز جمع شود، همچنین با کمک یک استنت پزشک رگ پاره شده را ترمیم می کند تا جلوی خونریزی گرفته شود.

پرهیز از برخی خوردنیها بعد از سکته مغزی 

چیزهایی که بعد از سکته محدود می شوند عبارتند از:

⛔ نمک

نمک بیش از حد می تواند فشار خون را افزایش دهد. برچسب هاى مواد غذایى را بخوانید و گزینه هایى با نمک پایین را انتخاب کنید. نمک را هنگام پخت یا روی میز اضافه نکنید. برای افزایش عطر و طعم، از گیاهان و ادویه جات استفاده کنید. اگر مصرف خود را به تدریج کاهش دهید، ضائقه ى خود را در عرض چند هفته تنظیم می کنید.

⛔ قند

شکر بیش از حد می تواند به عروق خونی آسیب برساند. برچسب هاى مواد غذایى را بخوانید و گزینه هایى با شکر پایین تر را انتخاب کنید. حتی غذاهایی که ممکن است به عنوان شیرینی آن ها را نشناسید، به آن ها شکر اضافه شده است.

⛔ چربی اشباع شده

این چربى باعث بالا رفتن کلسترول مى شود. روغن های غیر اشباع را مصرف کنید. روغن بادام زمینى یا آوکادو را امتحان کنید.

⛔ الکل

مصرف بیش از حد الکل باعث افزایش عوامل خطر سکته از جمله فشار خون بالا می شود.

                                                   دکتر بتول دادخواه متخصص مغز و اعصاب

منابع: