به احساس چرخش دورانی سرگیجه می گویند. سرگیجه بیماری نیست، بلکه ممکن است نشانه ای از یک بیماری باشد. این نشانه طیف وسیعی از بیماریها را در بر می گیرد.

سرگیجه به طور معمول زمانی اتفاق می افتد که اختلالی در گوش داخلی، مغز یا مسیر عصب وجود داشته باشد. سرگیجه احساس چرخش دورانی است، گویی اتاق یا محیط اطراف در حال چرخش در اطراف شخص است

آیا سرگیجه موقتی است؟

سرگیجه ممکن است موقتی یا طولانی مدت باشد. آن ممکن است ناگهانی باشد و چند ثانیه ادامه پیدا کند، یا ممکن است خیلی بیشتر طول بکشد. اگر سرگیجه شدید دارید ممکن است علائم شما ثابت باشد و برای چند روز طول بکشد، و زندگی طبیعی شما را دچار اختلال کند.

سن بروز سرگیجه؟

سرگیجه ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما در افراد ۶۵ سال به بالا شایع است. درمان سرگیجه به علت و شدت نشانه‌‌‌‌های آن بستگی دارد. سرگیجه بیماری نیست بلکه نشان‌‌‌‌های از بیماری است. بسیاری از بیماریها میتوانند باعث سرگیجه شوند.

سرگیجه چه علائمی دارد؟ 

• مشکلات تعادلی
• احساس بیماری حرکتی (motion sickness)
• تهوع و استفراغ
• صدای زنگ، هو هو یا باد در گوش، که وزوز گوش نامیده میشود
• احساس پُری در گوش
• سردرد

بیماری‌‌‌‌های گوش که باعث سرگیجه می شوند

بیماری‌‌‌‌های مختلفی می توانند باعث سرگیجه شوند، این اختلال معمولاً ناشی از عوامل مختلفی است که شایع ترین علت عدم تعادل در گوش داخلی یا مشکلی در سیستم عصبی مرکزی (CNS) است. بیماری‌‌‌‌های گوشی که میتوانند منجر به سرگیجه شوند شامل موارد زیر است.

لابیرنتیت (Labyrinthitis)

این اختلال میتواند زمانی اتفاق بیفتد که عفونت باعث التهاب لابیرنت گوش داخلی شود. در این ناحیه عصب دهلیزیحلزونی ( vestibulocohlear ) قرار دارد. این عصب اطلاعاتی را درباره حرکت سر، موقعیت و صدا به مغز می فرستد. علاوه بر گیجی همراه با سرگیجه، فرد مبتلا به لابیرنتیت ممکن است دچار کم شنوایی، وزوز گوش، سردرد، درد گوش و تغییر در بینایی شود، لذا در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک برای درمان کم شنوایی به پزشک مراجعه نمایید.

نوریت وستیبولار (Vestibular neuronitis)

عفونت باعث نوریت وستیبولار میشود که التهاب عصب دهلیزی است. شبیه به لابیرنتیت است، اما بر شنوایی فرد تأثیر نمیگذارد. نوریت وستیبولار نو عی سرگیجه ایجاد میکند که ممکن است همراه با تاری دید، حالت تهوع شدید یا احساس عدم تعادل باشد.

کلستاتوم (Cholesteatoma)

این بیماری رشد غیرطبیعی پوست در گوش میانی است، که معمولاً به دلیل عفونت مکرر ایجاد میشود. همانطور که در پشت پرده گوش رشد میکند، میتواند به ساختار‌‌‌‌های استخوانی گوش میانی آسیب برساند و منجر به کم شنوایی و گیجی شود.

بیماری منییر (Meniere’s disease)

اختلال در فشار مایعات گوش داخلی میتواند منجر به حملات سرگیجه همراه با زنگ زدن در گوش ( وزوز گوش ) و کم شنوایی شود. این بیماری معمولا در افراد بین ۴۰ تا ۶۰ سال بیشتر دیده میشود.

علت دقیق آن مشخص نیست، اما ممکن است ناشی از انقباض رگ‌‌‌‌های خونی، عفونت ویروسی یا واکنش خودایمنی باشد. همچنین ممکن است یک عامل ژنتیکی وجود داشته باشد.

سرگیجه وضیعتی حمل‌‌‌‌های خوشخیم (BPPV)

گوش داخلی شامل قسمتهایی به نام اندام‌‌‌‌های اوتولیت (otolith) است که حاوی مایعات و ذرات بلور‌‌‌‌های کربنات کلسیم است. در سرگیجه وضعیتی حمل‌‌‌‌های خوشخیم، این بلورها کنده میشوند و در مجاری نیمدایر‌‌‌‌های قرار می گیرند. در آنجا، هر بلور رهاشده وقتی که حرکت می کند، سلول‌‌‌‌های موئی داخل مجاری نیمدایر‌‌‌‌های را تحریک می کند. در نتیجه، مغز اطلاعات نادرست در مورد موقعیت فرد دریافت میکند و سرگیجه چرخشی اتفاق میافتد. افراد معمولاً دورههایی از سرگیجه را تجربه میکنند که کمتر از ۶۰ ثانیه طول میکشد، اما حالت تهوع و سایر نشانهها نیز ممکن است رخ دهد.

سرگیجه با مشکلات غیر گوش 

قند خون پایین

قند خون پایین از علت‌‌‌‌های سرگیجه است.

فشار خون پایین

خون زمانی که در سطح کل بدن جریان دارد، فشاری را به دیوارهی رگها وارد میکند که به آن فشار خون گفته میشود. زمانی که فشار خون افت میکند فرد ممکن است احساس سرگیجه، سبکی سر یا بیحالی را تجربه کند.

کم خونی

گلبول‌‌‌‌های قرمز خون، اکسیژن مورد نیاز اندامها و بافت‌‌‌‌های بدن را منتقل میکنند. زمانی که به کمخونی (anemia) مبتلا هستید، بدن مقدار کافی گلبول قرمز نخواهد داشت، یا اینکه این سلولها کار خود را به درستی انجام نخواهند داد. کمبود اکسیژن هم باعث احساس گیجی و بیحالی خواهد شد.

سردرد‌‌‌‌های میگرنی

میگرن از دیگر علائم سرگیجه است. سر درد‌‌‌‌های میگرنی (Migraines) از نوع سردرد‌‌‌‌های شدید نبض دار بوده که معمولا چند ساعت تا چند روز به طول میانجامد. علاوه بر سردرد فرد ممکن است علایم دیگری مانند سرگیجه را تجربه کند.

داروها

برخی از داروها موجب سرگیجه و بیحالی میشوند و این مسئله جز عوارض جانبی آنها به شمار میرود.

ریتم غیر طبیعی قلب

ریتم طبیعی قلب آوای لاب – داب را ایجاد میکند. زمانی که ضربان قلب غیر طبیعی باشد یا به اصطلاح فرد به آریتمی قلبی (arrhythmia) مبتلا باشد. که در این حالت سرگیجه هم میتواند یکی از علائم باشد.

سندروم خستگی مزمن

سندروم خستگی مزمن (Chronic fatigue syndrome (CFS)) عارض‌‌‌‌های است که در آن حتی بعد از یک خواب خوب هم احساس خستگی بیش از حد دارد. علایم این سندروم شامل احساس سرگیجه و دشوار بودن حفظ تعادل است.

از دست رفتن آب بدن

از دست رفتن آب بدن یا دهیدراته شدن (Dehydration) زمانی اتفاق میافتد که بدن آب و مایعات کافی را دریافت نکند. اگر فرد مقدار کافی آب ننوشد دهیدراته خواهد شد. این واقعا معمولا در فصل‌‌‌‌های گرم سال برای افرادی اتفاق خواهد افتاد که مجبور هستند ساعت‌‌‌‌های طولانی در فضای باز کار یا ورزش کنند. سرگیجه ممکن است در افرادی که آب بدنشان کم میشود نیز رخ دهد.

درمان سرگیجه

بعضی از انواع سرگیجه بدون درمان برطرف میشوند، اما هر گونه مشکل اساسی ممکن است نیاز به پیگیری پزشکی داشته باشد. به عنوان نمونه، پزشک ممکن است آنتی بیوتیک برای عفونت باکتریایی یا دارو‌‌‌‌های ضدویروسی برای زونا تجویز کند.

داروهایی در دسترس هستند که می توانند برخی از علائم را تسکین دهند. این داروها شامل آنتی هیستامینها و ضدتهوع ها به منظور کاهش بیماری حرکت و حالت تهوع هستند. اگر سایر روش‌‌‌‌های درمانی مؤثر نباشد ممکن است عمل جراحی ضروری باشد.

درمان بیماری منییر

پزشک ممکن است برای مبتلایان به منییر، دارو تجویز کند.

تغذیه مناسیب :

• محدود کردن نمک و مصرف داروی ادرارآور برای کاهش حجم مایعات
• اجتناب از مصرف کافئین، شکلات، الکل و سیگار کشیدن
• اگر سایر درمانها جواب نداد، عمل جراحی برای رفع فشار کیسه آندولنفاتیک یا برش عصب دهلیزی

نکته:  اقدامات احتیاطی که شخص مبتلا به سرگیجه باید رعایت کند کسی که سرگیجه یا انواع دیگری از گیجی را تجربه میکند، نباید از نردبان استفاده کند و همچنین نباید رانندگی کند. آهسته بلند شدن ممکن است مشکل را کاهش دهد. افراد همچنین باید هنگام نگاه به سمت بالا مراقب باشند و تغییرات ناگهانی در وضعیت سر ایجاد نکنند.

درمان‌‌‌‌ خانگی سرگیجه

اقداماتی وجود دارد که فرد می تواند در خانه برای کمک به برطرف کردن سرگیجه و محدود کردن تأثیر آن بر زندگی روزانه انجام دهد.

 کاهش تأثیر سرگیجه:

• هنگامی که سرگیجه شما شدید است در یک اتاق آرام و تاریک دراز بکشید
• به محض احساس سرگیجه بنشینید
• اگر میدانید حرکتی معمولاً باعث ایجاد علائم میشود، آن را به آرامی انجام دهید. مانند بلند شدن، نگاه کردن به سمت بالا یا چرخاندن سر
• برای برداشتن چیزی به جای خم شدن بیش از حد، روی زانو بنشینید
• خوابیدن روی دو یا چند بالش
• هنگام برخاستن در شب نور کافی باشد
• اگر سرگیجه بر توانایی شما در راه رفتن یا احساس تعادل تأثیر میگذارد، از عصا برای جلوگیری از افتادن و صدمات جدی استفاده کنید.

انواع سرگیجه

سرگیجه محیطی (Peripheral vertigo)

حدود ۸۰٪ موارد از این نوع هستند. سرگیجه محیطی معمولاً از مشکلات گوش داخلی ناشی می شود. اندام‌‌‌‌های ریزی در گوش داخلی با ارسال پیام از طریق سیگنال‌‌‌‌های عصبی به مغز به نیروی جاذبه و موقعیت فرد پاسخ میدهند. این روند افراد را قادر میسازد هنگام ایستادن، تعادل خود را حفظ کنند. تغییر در این سیستم میتواند سرگیجه ایجاد کند. سرگیجه وضیعتی خوشخیم و التهاب دلایل شایع است. از دیگر دلایل آن میتوان به بیماری منییر و آکوستیک نوروما اشاره کرد.

سرگیجه مرکزی (Central vertigo)

سرگیجه مرکزی با مشکلات سیستم عصبی مرکزی (CNS) مرتبط است. تقریباً ۲۰٪ موارد از این نوع هستند.

این بیماری معمولاً در یکی از مناطق زیر اختلال ایجاد میکند:

• ساقه مغز
• مخچه

علل احتمالی آن عبارتند از: میگرن وستیبولار، میلینزدایی (demyelination) و تومور‌‌‌‌های که ناحیه یا مناطق سیستم عصبی مرکزی را درگیر میکند.

تشخیص سرگیجه 

پزشک سعی خواهد کرد بفهمد چه چیزی باعث سرگیجه میشود. او ابتدا فرد را معاینه میکند و میپرسد که احساس سرگیجه چه احساسی ایجاد میکند.

همچنین پزشک در مورد سوابق پزشکی بیمار، از جمله سابقه سردرد میگرنی یا آسیب دیدگی اخیر در سر یا عفونت گوش، سؤال خواهد کرد.

آزمون نیستاگموس

پزشک همچنین ممکن است سعی در تحریک نیستاگموس کند، زیرا این امر میتواند با سرگیجه اتفاق بیفتد. نیستاگموس حالتی است که در آن چشمها به طور غیرارادی حرکت میکنند، معمولاً از یک طرف به طرف دیگر.

اگر بیمار مدت کوتاهی سرگیجه را تجربه کند، و اگر پزشک حرکات خاص چشم (نیستاگموس) را مشاهده کند، ممکن است نشاندهنده این باشد که بیمار سرگیجه دارد.

این بررسی با تعدادی آزمایش انجام میشود، از جمله:

الکترونیستاگموگرافی (ENG)

• این آزمون به طور الکترونیکی نیستاگموس را ثبت میکند. بیمار هدستی را روی چشمهایش قرار میدهد تا الکترودها اطراف چشم او قرار بگیرند. سپس دستگاه حرکات چشم را اندازهگیری میکند.

ویدئونیستاگموگرافی (VNG)

این فنآوری جدیدتر است، با این آزمون ثبت ویدئویی نیستاگموس امکانپذیر است.

آزمون ضربهی سر (The head impulse)

از بیمار خواسته میشود در حالیکه سر را به سرعت به یک طرف حرکت می دهد، نگاه خود را بر روی نوک بینی پزشک ثابت کند. اگر بیمار بتواند در طول این حرکت چشم خود را روی بینی پزشک نگهدارد، آزمایش منفی است. علت این مشکل گوش داخلی نیست، بنابراین پزشک ممکن است آزمایشاتی را انجام دهد تا ببیند آیا این علائم ناشی از مشکل سیستم عصبی مرکزی مانند تنگ شدن رگ‌‌‌‌های خونی یا لخته شدن خون در مغز است.

در مواردی که بیمار نتواند در حین حرکت سریع سر، چشم را روی بینی پزشک نگهدارد، نتیجه مثبت است. بیمار به سرعت چشم خود را به عقب میاندازد تا بینی را نگاه کند. با تعیین اینکه آیا این اثر در هنگام جابجایی سر به سمت چپ یا راست دیده میشود، در صورت وجود اختلال در عملکرد دهلیزی، ممکن است به پزشک در تشخیص اینکه گوش داخلی کدام طرف تحت تاثیر قرار گرفته، کمک کند. بااینحال، نتیجه مثبت ممکن است به دلیل مشکل سیستم عصبی مرکزی باشد.

آزمون رومبرگ (Romberg)

پزشک از فرد میخواهد که در جای خود با دستها در پهلوها و پاها کنار هم بایستد و از او میخواهد که چشم‌‌‌‌های خود را ببندند. اگر فرد با بستن چشم خود ناپایدار شود، این می تواند نشانه مشکل سیستم عصبی مرکزی (CNS) باشد.

تست فوکودا-آنتنبرگر (Fukuda-Unterberger)

پزشک از فرد درخواست میکند تا ۳۰ ثانیه با چشمان بسته خود در محل قدم بزند. اگر به یک طرف بچرخد، ممکن است ضایع‌‌‌‌های را در لابیرنت گوش داخلی نشان دهد، که می تواند باعث سرگیجه محیطی شود. بسته به نتایج این آزمایشات و آزمایشات دیگر، پزشک ممکن است برای بدست آوردن جزئیات بیشتر، سیتی اسکن (CT scan)یا اِمآرآی (MRI) را توصیه کند.