متاسفانه تعداد افرادی که به زوال عقل (دمانس) مبتلا شده اند روز به روز در حال افزایش است! باید توجه داشت که بیماری های از بین برنده حافظه قابلیت درمان قطعی ندارند اما یافته های اخیر نشان می دهد که چگونه می توان شانس ابتلا به این بیماری را کاهش داد.

علت زوال عقل

دلیل قطعی ابتلا به زوال عقل مشخص نیست اما در ۵ سال گذشته شواهد قوی به عنوان ریسک فاکتور ابتلا به فراموشی مشخص شده است. به گفته Kristine Yaffe استاد روانپزشکی مغز و اعصاب در دانشگاه سانفرانسیسکو کالیفرنیا و مدیر کلینیک اختلالات حافظه: “علی رغم آنکه دلیل قطعی ابتلا به زوال عقل مشخص نیست اما در ۵ سال گذشته در زمینه کشف ریسک فاکتورهای آن پیشرفت های شایان توجهی حاصل شده است. ”

تاثیر سن در زوال عقل

حداقل یکی از این ریسک فاکتورهای اجتناب ناپذیر، افزایش سن است اما دانشمندان معتقدند با انتخاب سبک زندگی مناسب می توان احتمال ابتلا به زوال عقل را کاهش داد. تحقیقات ۳-۲ سال گذشته مبین آن است که بررسی ریسک فاکتورها باید در سنین میانسالی متمرکز شود.

تاثیر فشار خون در زوال عقل

فشار خون بالا را در نظر بگیرید، طبق مطالعه ای که آگوست گذشته منتشر شد محققان به مدت ۲۴ سال وضعیت سلامت و فشار خون حدود ۱۶۰۰۰ نفر در رده سنی ۴۴ تا ۶۶ سال را دنبال کردند. آنها دریافتند افرادی که دارای فشار خون بالا در دوران میانسالی هستند ۴۰% بیشتر در معرض ابتلا به زوال عقل قرار دارند. تخمین زده می شود که ۸۲ میلیون نفر در جهان تا سال ۲۰۳۰ به زوال عقل مبتلا شوند.

بر طبق برآوردهای WHO دمانس باعث کاهش توانایی مهارت های فکری می شود که شامل تاثیر بر حافظه، خلق و خو، زبان و دیگر عملکردهای مغز می باشد. مبتلایان به زوال عقل در نهایت توانایی زندگی مستقل را از دست می دهند و نیاز به مراقبت های تمام وقت دارند. در پی ابتلا به آلزایمر ممکن است سکته مغزی و یا دیگر شرایط آسیب به عروق خونی ایجاد شود که از آن به عنوان دمانس عروقی یاد می شود.

کاهش خطر ابتلا به فراموشی

علاوه بر تنظیم فشار خون شواهدی وجود دارد که حفظ سلامت قلب با کنترل عواملی مانند کلسترول و دیابت می تواند باعث کاهش ریسک پارالیزآژیتان ( بیماری پارکینسون ) ابتلا به فراموشی شود. برای مثال بر طبق مطالعاتی که در ماه دسامبر انجام شد دیابت نوع ۲ می تواند باعث تغییراتی در مغز شود و موجب اختلال در حافظه و عملکرد مغز شود. همچنین یافته های دیگر حاکی از آن است که کلسترول نیز باعث افزایش ساخت پروتئین هایی در مغز می شوند که نقش اصلی در توسعه آلزایمر ایفا می کند.

به گفته Jagan Pillai متخصص مغز و اعصاب از مرکز بهداشت مغز Cleveland Clinic “چنانچه شما فشار خون، کلسترول و دیابت را کنترل کنید می توانید ریسک ابتلا به زوال عقل را کاهش دهید.”

تحقیقات همچنان نشان داد که برخی عوامل دیگر نیز می تواند در سلامت مغز موثر باشند، این عوامل عبارتند از:

• خواب کافی

• استفاده از وسایل کمک شنیداری در صورت لزوم

• محافظت از سر در برابر آسیب

• داشتن روابط اجتماعی منظم

زوال عقل چه ارتباطی با خواب دارد؟

در طی خواب، مغز، خود را از پلاک های بتا آمیلوئیدی ساخته شده پاک می کند. بتا آمیلوئید پروتئینی است که با ایجاد آلزایمر مرتبط است. خواب کم و نامناسب از توانایی مغز برای این خانه تکانی می کاهد و با گذشت زمان ایجاد این سموم می تواند به آلزایمر منجر شود. مطالعه منتشر شده در ماه مارس که شامل بررسی بر روی۲۸۳ بزرگسال با میانگین سنی ۷۷ سال بود ارتباط بین خواب آلودگی روزانه و مقدار بالاتر بتا آمیلوئید را نشان داد. همچنین مطالعات منتشر شده در جولای گذشته که بر روی ۱۰۱ فرد بالغ با میانگین سن ۶۳ سال بود نیز یافته های مشابهی را در پی داشت.

علاوه براین، آپنه (وقفه تنفسی در خواب) کنترل نشده ممکن است باعث سکته های مغزی کوچک شود که درایجاد مشکلات حافظه و تمرکز در سنین بالاترموثر است؛ اما همچنان جزئیات زیادی از چگونگی ارتباط اختلالات خواب با زوال عقل و آلزایمر در دست نیست.

تاثیر مشکلات شنوایی در فراموشی

مشکلات شنوایی باعث می شوند مغز برای درک صداها سخت تر کار کند که با گذشت زمان، این بار اضافی ممکن است باعث آسیب به مغز شود. با این حال برای کارشناسان مشخص نیست که چه میزان آسیب شنوایی با زوال عقل مرتبط است. همچنین از آنجاکه زوال عقل با انزوای اجتماعی مرتبط است، چنانچه شنوایی شما ضعیف باشد توانایی شرکت کامل در مکالمات را از دست می دهید در نتیجه ممکن است تاثیر بسزای برقرای ارتباط کلامی و روابط اجتماعی بر سلامت ذهن را از دست بدهید.

آسیب های شنوایی اغلب در خارج از مغز اتفاق می افتد و به مغز مرتبط نیست اما چنانچه به واسطه این کاهش شنوایی میزان فعالیت های اجتماعی فرد کاهش یابد ممکن است به طور غیر مستقیم بر مغز تاثیر گذار باشد.

هنوز مشخص نیست که اصلاح شنوایی از طریق استفاده از سمعک می تواند در کاهش ریسک ابتلا به فراموشی موثر باشد یا خیر اما افزایش ارتباطات اجتماعی می تواند در کاهش ابتلا به زوال عقل موثر باشد.

تاثیر آسیب مغز در فراموشی

آسیب و جراحت در سر می تواند از عوامل موثر در ابتلا به زوال عقل باشد. به عنوان مثال در مطالعه ای که در ژانویه منتشر شد محققین پرونده سلامت بیش از ۱۶۴۰۰۰ نفر که دچار آسیب تروماتیک مغز (آسیب پس از سانحه) شده بودند را مورد بررسی قرار داند. این مطالعات نشان داد که آسیب های شدید خطر ابتلا به زوال عقل را دوبرابر می کند در حالیکه آسیب های مکرراین میزان را در حدود ۳ برابر افزایش می دهند (حتی گس از گذشت ۳۰ سال، این ریسک ۲۵% بیشتر از حالت نرمال است).

تحقیقات نشان داده که حتی آسیب های خفیف نیز در افزایش شانس ابتلا به زوال عقل موثر است.

آیا عوامل ژنتیکی در زوال عقل نقش دارند؟

نقش ژنتیک در ابتلا به زوال عقل قابل توجه است چنانکه بر طبق مطالعات منتشر شده در ماه سپتامبر ژن ApoE4 که قبلا تاثیر آن در ابتلا به آلزایمر شناخته شده بود می تواند در افزایش ریسک ابتلا به زوال عقل در پی یک آسیب تروماتیک مغزی نیز موثر باشد.

APOE4 یک عامل خطر بزرگ ژنتیکی برای شروع دیرهنگام بیماری آلزایمر است. این عامل خطر، باعث تجمع پروتئین مضر موسوم به tau شده و همچنین باعث تشدید نابودی سلول‌های عصبی و التهاب آن‌ها می‌گردد. مطالعه‌ای که نتایج آن در نشریه بین‌المللی نیچر منتشر شده، نشان می‌دهد که APOE4 به‌ طور شدید و به‌گونه‌ای مستقل بر روی هر دو علامت نوروپاتولوژیک اصلی بیماری آلزایمر تأثیر می‌گذارد.

دانشمندان بر این باورند که برخی ژن ها مانع از عملکرد ترمیمی مغز پس از آسیب و التهاب می شوند در نتیجه عملکرد طبیعی مغز را با مشکل مواجه می کنند. با انجام آزمایشات ژنتیکی می توان این ژنها را در فرد مشخص کرد و در نتیجه تدابیر لازم جهت حفاظت بیشتر از سر را اتخاذ نمود. در عین حال پیشگیری از آسیب بهترین راه محاغظت است.

کاهش ریسک ابتلا به زوال عقل

متخصصان معتقد هستند که کاهش خطر ابتلا به زوال عقل با رعایت ۳ مورد امکان پذیر است:

•   ورزش

•  فعالیت های ذهنی

•   سلامت قلب

بر طبق تحقیقات منتشر شده در Science daily افزایش سوخت و ساز در مغز باعث جلوگیری از افزایش ماده کولین می شود. این متابولیت معمولا با کاهش سلول های عصبی افزایش می یابد و در نهایت افزایش آن منجر به آلزایمر می شود. انجام ورزش میزان کولین را در مغز تنظیم می کند بنابراین ورزش باعث حفاظت از سلول های عصبی می شود.

هنگامی که افراد ذهنشان را فعال نگه می دارند کمتر در معرض کاهش مهارت های ذهنی قرار می گیرند بنابراین بازی های فکری، پازل ها و انواع دیگر فعالیت های مغزی ممکن است روند کاهش و از دست دادن حافظه و دیگر مشکلات ذهنی را کندتر کند

فعال کردن فعالیت هایی ذهنی

• آموختن مهارت های جدیدمانند یک زبان دیگر یا نواختن ساز
•   انجام بازی های فکری مانند شطرنج
•   حل جدول، بازی با اعداد، حل پازل، انجام بازی های کامپیوتری
•   خواندن و نوشتن

                    دکتر بتول دادخواه متخصص مغز و اعصاب