تشنج یک اختلال ناگهانی و کنترل نشده در مغز است که می تواند باعث تغییراتی در رفتار، حرکات و سطوح هوشیاری فرد شود. داشتن دو یا چند تشنج با فاصله حداقل ۲۴ ساعت از هم، معمولاً صرع در نظر گرفته می شود. انواع مختلفی از تشنج وجود دارد که علائم و شدت آنها متفاوت است. بیشتر تشنج ها از ۳۰ ثانیه تا دو دقیقه طول می کشند. تشنجی که بیش از پنج دقیقه طول بکشد یک اورژانس پزشکی است. تشنج می تواند پس از سکته مغزی، آسیب به سر، عفونتی مانند مننژیت یا بیماری دیگری رخ دهد. با این حال، بسیاری از اوقات، علت تشنج ناشناخته است.

علائم تشنج

علائم و نشانه های تشنج می تواند از خفیف تا شدید متغیر و بسته به نوع تشنج متفاوت باشد. علائم و نشانه های تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فقدان هوشیاری، کاهش سطح هوشیاری
• سفید شدن چشم‌ها (فقط سفیدی چشم دیده می شود)
• قرمز یا آبی شدن رنگ صورت
• تغییر در تنفس
• قفل شدن بازوها، پاها و کل بدن
• حرکات جهشی در بازوها، پاها، بدن و یا سر
• عدم قابلیت کنترل حرکات
• عدم پاسخگویی به تحریکات بیرونی

پزشکان معمولاً تشنج را براساس نحوه و مکان شروع فعالیت غیرطبیعی مغز به دو دسته کانونی یا عمومی دسته بندی می کنند.

تشنج کانونی

تشنج کانونی ناشی از فعالیت الکتریکی غیر طبیعی در یک ناحیه از مغز است. تشنج کانونی می تواند با هوشیاری یا بدون از دست دادن هوشیاری رخ دهد:

تشنج کانونی با اختلال در آگاهی.

در یک تشنج کانونی با اختلال آگاهی، فعالیت الکتریکی در یک منطقه خاص از مغز  آغاز می شود و فرد از آنچه در حین تشنج اتفاق می افتد مطلع نخواهد شد.
این نوع تشنج می تواند خطرناک باشد زیرا فرد نمی داند در اطراف او چه اتفاقی می افتد. این موضوع می تواند فرد را در موقعیت های خطرناکی قرار دهد خصوصاً اگر در حال رانندگی، راه رفتن در کنار جاده شلوغ یا پخت و پز غذا هستید. بنابراین تشخیص و درمان این حملات مهم است.

علائم تشنج کانونی ممکن است با سایر اختلالات عصبی مانند میگرن، نارکولپسی یا بیماری روانی اشتباه گرفته شود.

تشنج عمومی

تشنج هایی که به نظر می رسد تمام نواحی مغز را درگیر می کند، تشنج عمومی نامیده می شود. انواع مختلف تشنج عمومی عبارتند از:

تشنج غیبت

تشنج غیبت که قبلاً به عنوان تشنج پتی مال شناخته می شد، اغلب در کودکان رخ می دهد و با خیره شدن به فضا یا حرکات ظریف بدن، مانند پلک زدن یا ضربه زدن به لب مشخص می شود. این تشنج معمولاً ۵ تا ۱۰ ثانیه طول می کشد، اما ممکن است تا صدها بار در روز رخ دهد. این تشنج ها ممکن است به صورت خوشه ای رخ دهند و باعث از دست دادن مختصر هوشیاری شوند.

تشنج تونیک

تشنج تونیک باعث سفت شدن عضلات می شود. این تشنج ها معمولاً عضلات پشت، بازوها و پاهای فرد را تحت تأثیر قرار می دهند و ممکن است باعث از دست دادن هوشیاری و افتادن روی زمین شوند.

تشنج آتونیک

تشنج آتونیک که به عنوان تشنج قطره ای نیز شناخته می شود، باعث از دست دادن کنترل عضلانی می شود که ممکن است باعث سقوط ناگهانی یا افتادن سر شود.

تشنج کلونیک

تشنج کلونیک با حرکات مکرر یا ریتمیک و تکان دهنده عضلانی همراه است. این تشنج ها معمولاً گردن، صورت و بازوها را در دو طرف بدن درگیر می کنند.

تشنج میوکلونیک

تشنج‌های میوکلونیک معمولاً به صورت تکان‌های ناگهانی دست‌ها و پاها ظاهر می‌شوند و فرد ممکن است هوشیار باشد.

تشنج های تونیک-کلونیک

تشنج های تونیک-کلونیک، که قبلاً به عنوان تشنج گراند مال شناخته می شدند، شدیدترین نوع تشنج صرعی هستند و می توانند باعث از دست دادن ناگهانی هوشیاری، سفت شدن و لرزش بدن و گاهی از دست دادن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان شوند. این تشنج ممکن است چند دقیقه طول بکشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

در صورت بروز هر یک از موارد زیر فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید:

• تشنج بیش از پنج دقیقه طول می کشد.
• پس از توقف تشنج، تنفس یا هوشیاری بر نمی گردد.
• تشنج دوم بلافاصله ایجاد می شود.
• تب شدید
• احساس گرمازدگی
• افراد باردار
• افراد دیابتی
• فرد در طول تشنج به خود آسیب رسانیده است

علل تشنج چیست؟

سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز، تکانه‌های الکتریکی را ایجاد، ارسال و دریافت می‌کنند که به سلول‌های عصبی مغز اجازه می‌دهد با هم ارتباط برقرار کنند. هر چیزی که این مسیرهای ارتباطی را مختل کند می تواند منجر به تشنج شود. برخی از انواع اختلالات تشنج ممکن است ناشی از جهش های ژنتیکی باشد. شایع ترین علت تشنج، صرع است. اما هر فردی که تشنج دارد صرع ندارد. گاهی اوقات تشنج ممکن است به دلایل زیر ایجاد یا تحریک شود:

• تب بالا که می تواند با عفونتی مانند مننژیت همراه باشد
• کمبود خواب
• چراغ های چشمک زن یا سایر محرک های بصری
• سدیم خون پایین (هیپوناترمی)، که می تواند با درمان دیورتیک اتفاق بیفتد
• داروهایی مانند مسکن‌های خاص، داروهای ضد افسردگی
• ضربه به سر که باعث خونریزی در ناحیه مغز شود
• ناهنجاری های رگ های خونی در مغز
• اختلالاتی چون لوپوس اریتماتوز سیستمیک و مولتیپل اسکلروزیس
• سکته
• تومور مغزی
• استفاده از مواد مخدر غیرقانونی یا تفریحی، مانند آمفتامین یا کوکائین
• استفاده نادرست از الکل
• عفونت ویروس COVID-19

عوارض تشنج

گاهی اوقات تشنج می تواند به شرایطی منجر شود که برای شما یا دیگران خطرناک است. ممکن است در معرض خطر باشید:

• خطر افتادن و یا سقوط کردن
• غرق شدن هنگام شنا یا حمام کردن
• در حین رانندگی حمله تشنج می تواند باعث تصادف شود.
•  تشنج در دوران بارداری هم برای مادر و هم برای جنین خطراتی دارد و برخی داروهای ضد صرع خطر نقص مادرزادی را افزایش می دهند. اگر صرع دارید و قصد بارداری دارید، حتما باید تحت نظر پزشک باشید.
• افراد مبتلا به تشنج بیشتر در معرض مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب هستند.

تشخیص تشنج

سوابق پزشکی و دیگر علائم بیمار به پزشک برای تعیین آزمایش‌های ضروری کمک می کنند‌. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• آزمایش خون و ادرار به منظور بررسی عفونت و یا وجود مواد سمی
• نوار مغز (EEG) برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز
• آزمایش‌های تصویربرداری نظیر MRI و CT اسکن مغز

نوار عصب و عضله در کلینیک دکتر بتول دادخواه متخصص مغز و اعصاب