سردرد خوشه ای دردى است که در یک طرف سر ایجاد می شود. این درد اغلب در اطراف، پشت و یا بالای چشم با الگوى خوشه اى یا چرخشى رخ مى دهد. درد آن بسیار شدید است. بسیاری از بیماران درد آن را شبیه حفاری مته زنی در سر توصیف می کنند. سردرد از ۱۵ دقیقه تا حداکثر ۳ ساعت طول می کشد. با این حال، می تواند تا هشت بار در روز ایجاد شود.

چه افرادی به سردرد خوشه ای دچار می شوند؟

مردان دو تا چهار برابر بیشتر از زنان احتمال ابتلا به سردرد خوشه ای را دارند؛ با این حال، شیوع کلی آن بسیار کم است و حدود ۱ در ۱۰۰۰ است. به دلیل نادر بودن آن، اطلاعات محدودى در دسترس است. اگر چه اکثریت قریب به اتفاق مبتلایان بزرگسالان هستند ، اما این نوع سردرد در کودکان زیر ۶ سال نیز گزارش شده است.

علائم سردرد خوشه ای

سردرد خوشه اى همیشه یک طرفه است. با این حال، ممکن است محل درد در برخى افراد تغییر کند . اکثر افراد مبتلا به سردرد خوشه ای درد خود را در اطراف یا پشت چشم شرح می دهند. درد ممکن است در امتداد پیشانی، درون فک و یا در طول خط دندان ها ، و یا در سراسر گونه نیز ادامه داشته باشد . اغلب درد ممکن است به گوش، گردن یا شانه نیز انتشار یابد. علاوه بر سردرد، بسیاری از افراد مبتلا به سردرد خوشه اى دارای علایم و نشانه هایی هستند که ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• خیس شدن چشم . برخی از افراد ممکن است فقط قرمزی ملتحمه را داشته باشند.
• تورم یا افتادگى پلک
• آبریزش بینى
• افراد مبتلا به سردرد خوشه اى همچنین ممکن است علائمی داشته باشند که معمولا جزو علائم سردرد میگرنی نیز می باشند، از جمله حساسیت به نور، صدا و یا نور ممکن است رخ دهد. با این حال، بر خلاف سردرد میگرنی، تحرک سردرد خوشه ای را تشدید نمی کند. در واقع، بسیاری از افراد در طول سردرد احساس بی حالی می کنند.

چه عواملی باعث سردرد خوشه اى مى شود؟

علت خاص و علت آناتومیک سردرد خوشه اى شناخته شده نیست. در ام آر آى ، اتساع شریان چشم در طول سردرد خوشه اى حاد را نشان مى دهد ، در حالی که پت اسکن فعالیت درون سینوسی حفره ای را نشان می دهد. با این حال، در بسیاری از بیماران با سردرد هاى دیگر نیز اختلالات در مناطق مشابه دیده می شود، بنابراین این آزمایش ها نتایج قطعی نشان نمى دهند. شواهدی وجود دارد که هیپوتالاموس ممکن است در چرخه عود سردرد خوشه اى دخیل باشد. فعال شدن گانگلیون سه گانه ممکن است باعث تغییرات زیادی در سردرد خوشه ای شود، اما محرک فعال سازی این منطقه مشخص نشده است.

عوامل تحریک کننده سردرد خوشه ای 

بسیاری از بیماران شروع سردرد خود را هنگام خواب تجربه می کنند. علاوه بر این، الکل می تواند باعث تحریک سردردهای خوشه ای در بیمارانى شود که در میان یک چرخه ى از سردرد هستند. هیستامین و نیتروگلیسیرین می توانند سردردهای خوشه ای در بیماران را تحریک کنند. تغییر فصلی در برخى بیماران نیز تحریک کننده است. برخی از بیماران دارای سردرد هاى خوشه اى هستند که میزان آن با تغییرات محیطی یا تغییر سطوح استرس یا فعالیت تغییر پیدا می کنند. به نظر می رسد عوامل هورمونی یا قاعدگی باعث سردرد خوشه ای نمى شوند. سایر عوامل  شامل سیگار کشیدن و سابقه خانوادگی است.

نحوه تشخیص سردرد خوشه ای

تشخیص سردرد خوشه اى معمولا پس از بررسی شرح حال و سابقه ى سردرد و معاینه فیزیکی انجام می شود. سردرد خوشه اى در ارائه خود منحصر به فرد است و اغلب شرح حال برای تشخیص کافی است. در حالیکه هیچ مطالعه ى تصویربرداری یا آزمایش خون خاصى نمی تواند تشخیص سردرد خوشه اى را تایید کند، مى توان از  ام آر آى  یا سی تی اسکن مغز کمک گرفت تا تایید شود که عامل دیگری باعث علائم مشابه سردرد خوشه اى نشده باشد. در بعضی موارد، معاینه ى چشم برای ارزیابى وجود مشکل درون چشم نیاز است .

درمان طبیعی سردرد خوشه ای

درمان سردرد خوشه را می توان به دو دسته مجزا تقسیم کرد:

 رفع سردرد حاد

جلوگیری از سردرد های آینده

• اکسیژن با ماسک به اکثریت بیماران در مدت کوتاه کمک می کند. با این حال، حمل دستگاه اکسیژن براى بیمار سخت مى باشد.
• سوماتریپتان هاى تزریقی در بسیاری از بیماران با سردرد خوشه اى سودمند هستند. این درمان در بیماران مبتلا به بیماری قلبی یا فشار خون بالا درمان نشده تداخل ایجاد مى کند. اسپری بینی یا نسخه خوراکی این دارو تاثیر کم ترى دارد .
• دى هیدرو ارگوتامین، به صورت داخل وریدی، می تواند در درمان سردرد خوشه ای بسیار موثر باشد، اما در ٢۴ ساعت فقط یک بار مى توان از آن استفاده کرد اسپرى بینى لیدوکایین نیز به عنوان یک گزینه درمانى پیشنهاد شده است، اما باید به شیوه خاصی تجویز شود و اگر به درستی استفاده نشود، بی اثر است.
• استروئیدها می توانند برای کاهش چرخه ى سردرد بسیار موثر باشند. اما باید کوتاه مدت از آن استفاده کرد زیرا مصرف طولانی مدت می تواند منجر به عوارض مهمی شود.
• ورپامیل ، لیتیوم ، والپوریک اسید ، توپیرامات و ملاتونین می توانند در کاهش فرکانس و شدت چرخه ى سردرد خوشه اى مفید باشند.
• در موارد شدید جراحی پیشنهاد مى شود. ضایعات رادیوفرکانسی گانگلیون سه گانه می تواند فرکانس سردرد خوشه ای را کاهش دهد، اما با عوارض جانبی قابل توجه و کاهش عصب همراه است.

پیشگیری از سردردهای خوشه اى

هنگامی که سردرد خوشه اى درست تشخیص داده شود، درمان طولانی مدت می تواند برای کاهش یا جلوگیری از چرخه های آینده سودمند باشد. با این حال، ممکن است مدتی طول بکشد تا چرخه سردرد کنترل شود.

سردرد کلاستر چیست؟ 

با گذشت زمان، فرکانس سردرد خوشه ای کاهش می یابد، اما ممکن است چندین سال طول بکشد. سردرد خوشه اى می تواند به مدت طولانی مدت از بین برود و سپس به حالت عادی بازگردد. به همین ترتیب با پزشک خود در مورد نیاز به ادامه درمان مواجه خواهید شد.

به نظر می رسد سردرد خوشه ای با سایر بیماری های عصبی مانند آلزایمر، بیماری پارکینسون یا مولتیپل اسکلروز ارتباط نداشته باشد. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس دچار سردردهای شدید می شوند.