زوال عقل یک اصطلاح گسترده برای شرایطی است که می تواند توانایی فرد در به خاطر سپردن، پردازش اطلاعات و صحبت کردن را مختل کند. برخی از افراد بیشتر به بیماری آلزایمر مبتلا می شوند در حالی که برخی دیگر تمایل به ابتلا به انواع دیگر زوال عقل دارند.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان با زوال عقل زندگی می کنند و سالانه بیش از ۱۰ میلیون مورد جدید تشخیص داده می شود. و در حالی که بیماری آلزایمر شایع ترین علت زوال عقل است ولی تنها علت آن نیست.

اگرچه علائم زوال عقل به دلیل علت اصلی ممکن است متفاوت باشد، برخی از علائم کلیدی علائم هشدار دهنده رایج این بیماری هستند.

علائم هشدار دهنده زوال عقل

داشتن مشکلات حافظه به تنهایی به این معنا نیست که شما زوال عقل دارید. برای تشخیص زوال عقل، باید حداقل دو نوع اختلال داشته باشید که به طور قابل توجهی در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کند. علاوه بر مشکلات حافظه، فرد مبتلا به زوال عقل نیز ممکن است دارای اختلالاتی باشد که بر آنها تأثیر می گذارد:

• توانایی های زبانی
• ارتباط
• تمرکز
• توانایی استدلال و حل مسئله

بسته به علت، اگر زوال عقل زود تشخیص داده شود، ممکن است گزینه های درمانی برای کند کردن پیشرفت زوال شناختی وجود داشته باشد. در این مطلب ۱۱ مورد از شایع‌ترین علائم هشداردهنده زوال عقل و همچنین علل، عوامل خطر و راه‌های پیشگیری از آن را بررسی خواهیم کرد.

۱٫ تغییرات ظریف حافظه کوتاه مدت

داشتن مشکل حافظه می تواند یکی از علائم اولیه زوال عقل باشد. این تغییرات اغلب ظریف هستند و تمایل به حافظه کوتاه مدت دارند. یک فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است بتواند وقایعی را که سال ها پیش رخ داده است، به خاطر بیاورد، اما صبحانه ای که خورده است را به خاطر نیاورد.  فرد مبتلا به زوال عقل همچنین ممکن است تغییرات دیگری را در حافظه کوتاه مدت خود نشان دهد، مانند:

• فراموش کردن محل قرار دادن وسایل
• در تلاش برای یادآوری دلیل ورود آنها به یک اتاق خاص
• فراموش کردن کاری که قرار بود در هر روز انجام دهند

۲٫ مشکل در یافتن کلمات مناسب

یکی دیگر از علائم اولیه زوال عقل، مشکل در برقراری ارتباط افکار است. فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است برای توضیح چیزی یا یافتن کلمات مناسب برای بیان خود مشکل داشته باشد. همچنین ممکن است در وسط جمله توقف کنند و ندانند چگونه ادامه دهند.

گفتگو با فردی که دچار زوال عقل است می تواند چالش برانگیز باشد و ممکن است بیش از حد معمول طول بکشد تا افکار یا احساسات خود را بیان کند.

۳٫ تغییر در خلق و خو

تغییر در خلق و خو نیز با زوال عقل رایج است. اگر زوال عقل دارید، تشخیص این موضوع در خودتان آسان نیست، اما ممکن است متوجه این تغییر در شخص دیگری شوید. به عنوان مثال، افسردگی در مراحل اولیه زوال عقل رایج است.

همچنین ممکن است فردی که مبتلا به زوال عقل است ترسناک تر یا مضطرب تر از قبل به نظر برسد. اگر روال معمول روزانه‌شان تغییر کند یا در موقعیت‌های ناآشنا قرار بگیرند، می‌توانند به راحتی ناراحت شوند.

همراه با تغییرات خلقی، ممکن است متوجه تغییر شخصیت نیز شوید. یکی از انواع تغییرات شخصیتی که با زوال عقل مشاهده می شود، تغییر از خجالتی بودن یا ساکت بودن به برون گرا بودن است.

۴٫ بی تفاوتی

بی‌تفاوتی یا بی‌حالی، یک علامت رایج در زوال عقل اولیه است. فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است علاقه خود را به سرگرمی ها یا فعالیت هایی که قبلاً از انجام آنها لذت می برد از دست بدهد. آنها ممکن است دیگر تمایلی به بیرون رفتن یا تفریح نداشته باشند.

آنها همچنین ممکن است علاقه خود را به گذراندن وقت با دوستان و خانواده از دست بدهند و ممکن است از نظر عاطفی خنثی به نظر برسند.

۵٫ مشکل در انجام وظایف

تغییر نامحسوس در توانایی انجام وظایفی که قبلا به راحتی انجام می داد، یکی دیگر از علائم هشدار دهنده اولیه زوال عقل است. فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است در یادگیری و انجام کارهای جدید یا پیروی از روال های جدید نیز دچار مشکل شود.

۶٫ سردرگمی

فردی که در مراحل اولیه زوال عقل است اغلب ممکن است گیج شود. آنها ممکن است در به خاطر سپردن چهره ها، دانستن این که چه روز یا ماه است، یا در تشخیص اینکه کجا هستند مشکل داشته باشند.

سردرگمی می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و در موقعیت های مختلف اعمال شود. به عنوان مثال، آنها ممکن است کلید ماشین خود را اشتباه قرار دهند، آنچه را که بعداً در روز می آید فراموش کنند، یا به خاطر آوردن کسی که اخیراً ملاقات کرده اند مشکل داشته باشند.

۷٫ مشکل در دنبال کردن خطوط داستانی

فراموشی موضوع داستان یک فیلم یا کتاب که قبلا آنرا به خوبی توضیح می داده است، یکی از علائم اولیه کلاسیک زوال عقل است. یا در مواقعی سریالی را دنبال می کنند ولی در قسمت بعد خط اصلی داستان را فراموش می کنند و نمی دانند موضوع قصه چه بوده است.

۸٫ فراموشی فضا

در این بخش فرد فضاهایی مانند محل زندگی، محل کار و یا جایی که قبلا با آن آشنا داشت را فراموش می کند.

۹٫ تکرار

تکرار در افراد مبتلا به زوال عقل به دلیل از دست دادن حافظه و تغییرات کلی رفتار رایج است.

فرد ممکن است برخی کارهای روزانه؛ مانند اصلاح یا حمام کردن را تکرار کنند. یا ممکن است با وسواس وسایل را جمع آوری کنند. آنها همچنین ممکن است سؤالاتی را چندین بار تکرار کنند.

۱۰٫ مشکل در سازگاری با تغییر

برای فردی که در مراحل اولیه زوال عقل است، این تجربه می تواند باعث ترس شود. ناگهان، نمی توانند افرادی را که می شناسند به خاطر بیاورند یا تحلیلی در مورد مطالب دیگران عنوان کنند. در برخی مواقع نمی دانند که چرا به فروشگاه رفته اند و در راه خانه گم می شوند.

۱۱٫ تحلیل رفتن قدرت تصمیم گیری

یکی دیگر از پیامدهای زوال شناختی از دست دادن توانایی تصمیم گیری است. به عنوان مثال، فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است قادر به تشخیص موقعیت های خطرناک نباشد. آنها ممکن است بدون اینکه منتظر چراغ سبز باشند، از خیابان عبور کنند.

چه چیزی باعث زوال عقل می شود؟

در اصل، زوال عقل در اثر آسیب به سلول های عصبی در مغز ایجاد می شود. اما زوال عقل یک وضعیت واحد نیست و طیف گسترده ای از اختلالات شناختی را پوشش می دهد.

آسیب به سلول های عصبی در مغز می تواند دلایل زیادی داشته باشد، از جمله:

• تجمع انواع خاصی از پروتئین ها در مغز
• عدم جریان خون به مغز
• ضربه به سر
• کمبود ویتامین
• واکنش به داروهای خاص

عوامل خطر زوال عقل

شما نمی توانید برخی از عوامل خطر زوال عقل مانند سن، جنس، جنسیت و سابقه خانوادگی خود را کنترل کنید. اما سایر عوامل خطر همان چیزی است که کارشناسان از آن به عنوان “عوامل خطر قابل اصلاح” یاد می کنند. این به این معنی است که شما فرصتی برای تغییر آنها دارید.

شایع ترین عوامل خطر عبارتند از:

سن: طبق یک مطالعه در سال ۲۰۲۰، افزایش سن بزرگترین عامل خطر شناخته شده برای زوال عقل است. اکثر افراد مبتلا به زوال عقل بالای ۶۵ سال سن دارند و با افزایش سن خطر ابتلا به این بیماری افزایش می یابد.

جنسیت: یک بررسی در سال ۲۰۱۶ نشان می دهد که زنان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری آلزایمر هستند، در حالی که به نظر می رسد مردان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سایر انواع زوال عقل مانند زوال عقل لووی هستند.

سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی زوال عقل یک عامل خطر شناخته شده برای انواع مختلفی از زوال عقل است، از جمله بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی، دومین علت شایع زوال عقل پس از بیماری آلزایمر. دمانس فرونتوتمپورال نیز یک عنصر ژنتیکی دارد.

عوامل خاصی که بر سلامت رگ‌ها و شریان‌ها تأثیر می‌گذارند ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند. این عوامل خطر عبارتند از:

• فشار خون بالا
• دیابت
• سیگار کشیدن
• بیماری قلبی
• انسداد یا کمبود جریان خون به مغز (به عنوان مثال به دلیل سکته مغزی)
• کمبود ویتامین. برخی از تحقیقات سال ۲۰۱۴ نشان می دهد که کمبود ویتامین D ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد

انواع زوال عقل

انواع مختلف زوال عقل شامل موارد زیر است:

بیماری آلزایمر: بیماری آلزایمر عامل اصلی زوال عقل است. علائم به تدریج پیشرفت می کنند.

زوال عقل عروقی: زوال عقل عروقی زمانی رخ می دهد که اکسیژن کافی به مغز نرسد. سکته مغزی یکی از دلایل احتمالی است، اما هر چیزی که جریان خون را مختل کند، مانند تنگی رگ‌های خونی، می‌تواند به این وضعیت کمک کند.

زوال عقل بدن لوی: زوال عقل لویی زمانی رخ می دهد که مقادیر غیرعادی پروتئینی به نام آلفا سینوکلئین شروع به جمع شدن در مغز می کند. ممکن است در پردازش اطلاعات مشکل داشته باشید و علائم دیگری مانند سفتی عضلانی و لرزش در شما ایجاد شود.

آسیب مغزی در اثر آسیب یا سکته مغزی. هنگامی که مغز در طول یک اپیزود مانند سکته یا آسیب دیدگی از اکسیژن محروم می شود، سلول های مغز شروع به مرگ می کنند و باعث آسیب به مغز می شود.

انسفالوپاتی تروماتیک مزمن (CTE): CTE پس از حوادث مکرر ضربه به سر ایجاد می شود. می تواند علائمی مانند زوال عقل و از دست دادن حافظه و همچنین نوسانات خلقی، پارانویا و احساس پرخاشگری را ایجاد کند.

زوال عقل پیشانی گیجگاهی یا زوال عقل فرونتوتِمپورال یا بیماری انحطاط قدامی پیشانی (به انگلیسی: Frontotemporal dementia ) به اختصار FTD، شامل انواع مختلفی از زوال عقلی است که در آن لوب‌های پیشانی و گیجگاهی درگیر می‌شوند. FTDها به‌طور گسترده به عنوان اختلالات رفتاری یا زبانی (مانند زبان‌پریشی) نمود می‌کنند.

بیماری هانتینگتون: بیماری هانتینگتون یک بیماری ارثی و پیشرونده است که بر نواحی مغز که مسئول حرکات ارادی فرد هستند، از جمله موارد دیگر تاثیر می گذارد.

بیماری کروتسفلد جاکوب: بیماری کروتسفلد جاکوب یک بیماری نادر و به سرعت پیشرونده است که باعث زوال ذهنی می شود. هیچ درمانی برای این بیماری که توسط عامل عفونی به نام پریون ایجاد می شود وجود ندارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

مشکلات فراموشی و حافظه به طور خودکار به زوال عقل اشاره نمی کنند. نقص حافظه بخشی طبیعی از پیری است و می تواند به دلیل عوامل دیگری مانند:

• خستگی
• عدم تمرکز
• چند وظیفه ای

با این حال، علائم را نادیده نگیرید. اگر شما یا شخصی که می شناسید تعدادی از علائم زوال عقل را تجربه می کند و بهبود نمی یابند یا بدتر می شوند، با پزشک صحبت کنید.

متخصص مغز و اعصاب می تواند سلامت جسمی و روانی شما یا عزیزتان را بررسی می کند و تشخیص می دهد که آیا علائم ناشی از زوال عقل است یا برخی از مسائل شناختی دیگر. متخصص مغز و اعصاب ممکن است دستور آزمایشاتی دهد. از جمله:

• یک سری کامل از تست های حافظه و ذهنی
• یک معاینه عصبی
• آزمایش خون
• تست های تصویربرداری مغز

زوال عقل در افراد بالای ۶۵ سال شایع تر است، اما در برخی موارد می تواند افراد ۳۰، ۴۰ یا ۵۰ ساله را نیز تحت تاثیر قرار دهد. با درمان و تشخیص زودهنگام، ممکن است بتوانید پیشرفت زوال عقل را کند کنید و عملکرد ذهنی را برای مدت طولانی تری حفظ کنید. درمان ها ممکن است شامل داروها، آموزش شناختی و درمانی باشد.

پیشگیری از زوال عقل

اگرچه هیچ روش آزمایش شده ای برای جلوگیری از شروع زوال عقل وجود ندارد ولی می توانید اقداماتی را برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری انجام دهید. این  اقدامات شامل:

فعال ماندن از نظر ذهنی. سعی کنید ذهن خود را با پازل های کلمات، بازی های حافظه و مطالعه فعال نگه دارید.

فعال ماندن از نظر بدنی. طبق تحقیقات سال ۲۰۲۱، احتمال ابتلا به زوال عقل در افرادی که به طور منظم ورزش می کنند در مقایسه با افرادی که فعالیت بدنی زیادی ندارند، بسیار کمتر است.

سیگار نکشیدن: اگر سیگار می‌کشید، ترک سیگار می‌تواند سلامت عروق و همچنین بسیاری از جنبه‌های دیگر سلامت و رفاه کلی شما را بهبود بخشد.

افزایش مصرف ویتامین D. روزانه یک مکمل ویتامین D مصرف کنید یا غذاهایی بخورید که منابع خوبی از ویتامین D هستند.

خوردن یک رژیم غذایی متعادل: یک رژیم غذایی سالم فواید زیادی دارد، از جمله تقویت سلامت مغز. برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل، سعی کنید از یک رژیم غذایی غنی استفاده کنید. از جمله:

• اسیدهای چرب امگا ۳
• میوه ها
• سبزیجات
• غلات کامل