متخصص مغز و اعصاب:  حمله پانیک یک برانگیختگی فیزیولوژیکی است که ناگهانی  در پاسخ به رویارویی با یک وضعیت وحشت زا به وجود می آید. پانیک اتک یکی از بدترین نوع پانیک است.  به طور معمول حمله پانیک اثراتی از قبیل حس تنهایی و اضطراب شدید انتظاری برای وقوع حملات بعدی برای فرد مبتلا به دنبال دارد. گاهی هم حمله پانیک در خواب رخ میدهد که منجر به بیدار شدن ناگهانی فرد از خواب و تجربه وحشت و علائم پانیک می گردد. پانیک ممکن است عود کند و مرتب فرد مبتلا را درگیر خود کند.

حمله عصبی پانیک چه علائمی دارد؟

علائم جسمانی که در حمله عصبی ظاهر می شوند عبارتند از:

• بالا رفتن ضربان قلب

• احساس فشار در قفسه سینه یا کوتاه شدن تنفس

• احساس خفگی، تنگی نفس، غش

• تعریق

• لرزش

• گزگز و مورمور یا کرختی در دست و پا یا سایر قسمت‌های بدن

• سرگیجه یا احساس سبکی سر

• حالت تهوع یا ناراحتی معده

• احساس گرگرفتگی یا سردی یا گرمی

همچنین واکنش روانشناختی که غالباً با این علائم همراه هستند عبارتند از:

• احساس غیر واقعی بودن یا از خود جدا شدن

• تمایل شدید برای فرار از موقعیت و ترس از دیوانه شدن و از دست دادن کنترل

• ترس از مردن یا انجام عملی که از کنترل فرد خارج باشد

عوامل ایجاد حمله عصبی در فرد مبتلا

حمله عصبی می تواند بسیار ترسناک و ناخوشایند باشد ولی ابداً خطرناک نیست. حملات پانیک بر پایه واکنش حمله-فرار پایه ریزی شده که مختص همه پستانداران از جمله انسان است. یعنی وقتی یک پستاندار در معرض خطری تهدیدکننده حیات قرار گرفت یا فرار می کند و یا به منبع خطر حمله می نماید، این لازمه بقای حیوانات است. فرض کنید اتومبیل شما روی ریل راه آهن خاموش شده در حالیکه قطاری هم زمان در حال نزدیک شدن به شماست. در این حالت شما ترشح آدرنالین خواهید داشت که به واسطه آن وحشتی شما را فرا می گیرد. شما تمام سعی خود را برای فرار از موقعیت خواهید کرد. برای این فرار بدن شما تغییراتی لازم دارد مثل:

• بالا رفتن ضربان قلب

• افزایش شدت تنفس

• سفت شدن عضلات

• انقباض عروق و کم شدن جریان خون به دست و پاها

• بالا رفتن جریان خون به عضلات

• آزادسازی قند ذخیره شده در کبد به جریان خون

• افزایش میزان تعریق

تمام این اتفاقات در جهت قویتر کردن شما برای فرار از موقعیت انجام می شود. اگر این واکنش ها به حد کافی شدید یا سریع نباشد ممکن است حیات شما به خطر افتد. به موقعیت های مشابه در زندگی خود فکر کنید. ضرب‌المثلی هست که می‌گوید: ترس برادر مرگه اتفاقا همراهی این دو مقوله را در یکی از اختلالات روانپزشکی داریم به نام اختلال پانیک از شما می‌خواهم یک لحظه تصور کنید که الان دارید می‌میرید و همراه این مسئله، یک‌سری ناراحتی‌هایی مانند تپش قلب و احساس خفگی دارید. وحشتناک نیست؟ تصور کنید که مبتلایان به حمله عصبی ممکن است روزی چند بار این احساسات رو تجربه کنند برای همین بعضی‌ها می‌گویند حمله پانیک وحشتناک‌ترین بیماری روان است حالا که خودتان را جای آن‌ها گذاشتید و دارید بخشی از رنجی که میکشند را، فقط به آن فکر می‌کنید، بقیه علائم این بیماری را هم بخوانید. این علائم در قالب حمله‌های حدود ۲۰ دقیقه‌ای توسط بیمار تجربه می‌شود.
در پانیک اتک بدن شما درست مشابه مورد فوق عمل می کند. آنچه که حمله عصبی پانیک را متمایز کرده و سازگاری با آن را دشوار می سازد، این است که این واکنش ها در غیاب خطر آشکار رخ می دهد. شما گیج می شوید که چرا این واکنش ها برای شما رخ داده است. بنابراین مغز شما از موقعیت سوء برداشت کرده و خیال می کند واقعه ای تهدید کننده حیات در درون بدن در جریان است. یعنی فکر می کند “حالا که خطری در بیرون وجود ندارد لابد در درون بدن من خطری مرا تهدید می کند.” در پاسخ به تپش قلب: “من دارم سکته می کنم.” یا “من دارم می میرم.” در پاسخ به احساس خفگی: “من دارم خفه می شم.” یا “نفسم داره قطع می شه.” در پاسخ به سرگیجه: “من دارم بیهوش می شم.” در پاسخ به احساس غیر واقعی بودن: “من دارم دیوونه می شم.” این ها اساس کار درمان شناختی رفتاری است که یکی از درمان های موثر حمله پانیک محسوب می شود. این درمان را از روانپزشک خود بخواهید.

چه عواملی با عث افزایش حملات پانیک می شود؟

اجازه بدهید تا این عوامل را به دو دسته تقسیم کنم:

• یکی عوامل استرس زای کلی که باعث شعله ور شدن اختلالات روانپزشکی می شود مثل:
• طلاق، ازدواج، مهاجرت، شکست عشقی و… اینها عوامل استرس زایی هستند که باعث رو آمدن اختلالات روانپزشکی در افراد مستعد می گردند. طبعاً پانیک هم یکی از این اختلالات است.
• دسته دوم عواملی هستند که اختصاصاً باعث تشدید یا شعله ور شدن حملات عصبی میشوند. برای اینکه این عوامل را شناسایی کنیم باید به مکانیسم پانیک نگاهی بیندازیم. در حمله پانیک علائم جسمانی به عنوان سرنخها و آغازکننده های ترس عمل میکنند و با ورود به سیکل معیوب، شدت این علائم و پیرو آنها وحشت افزایش می یابد تا یک حمله عصبی پانیک تمام عیار را رقم بزنند. نتیجه ای که میتوان از این مکانیسم گرفت این است که هر عاملی که یک احساس جسمانی که باعث برانگیختن ترس میگردد را میتوان بعنوان عامل تشدیدکننده پانیک به حساب آورد. مثلاً ورزش کردن چون باعث افزایش ضربان قلب میشود، مصرف برخی داروها که عوارض جسمانی دارند، برخی خوراکیها مثل قهوه که ممکن است سیستم سمپاتیک رافعال کنند و هرگونه هیجانی ممکن است شروع یا تشدیدکننده حملات عصبی باشند.

پانیک اتک چگونه درمان می شود؟

خبر خوب این است که این بیماری یکی از کوک‌پذیرترین فالشهای روان آدمیزاد است و اینکه هیچکس تابحال در اثر پانیک اتک نمرده است. ولی اکثر آدم‌ها وقتی حمله سراغشان می‌آید، اورژانس را خبر می‌کنند یا خودشان را به‌سرعت به بیمارستان می‌رسانند حتی گاهی بعضی از مریض‌ها پا به فرار می‌گذارند و از موقعیتی که هستند دور می‌شوند یا بعضی‌ها زیر گریه می‌زنند. هرچه که هست تجربه‌ی بسیار وحشتناک و رنج‌‌آوریست. در برخی از مواردِ حملات پانیک مصرف دارو لازم خواهد بود. اگر شدت و فرکانس حملات زیاد است به طوریکه در شغل، روابط بین فردی یا خواب شما تاثیر گذاشته و یا زندگی شما را فلج کرده است، از مصرف دارو تحت نظر روانپزشک خود غافل نباشید. در این موارد معمولا روانپزشک از داروهای ضد افسردگی و آرامبخش برای درمان پانیک بهره خواهد برد (همیشه یادتان باشد نگرانی های خود در خصوص داروها را صمیمانه با پزشکتان در میان بگذارید)

 درمان هایی که توسط بهترین روانپزشک ها و یا متخصص مغز و اعصاب برای رهایی از پانیک انجام می شود عبارتند از:

درمان دارویی

رواندرمانی شناختی-رفتاری

 درمان سنتی حمله پانیک

درمان غیر دارویی پانیک

 شما میتوانید سازگاری با این حملات را یاد بگیرید. اگر تغییراتی را در سبک زندگی خود اعمال کنید در طول زمان میتوانید شدت و فرکانس حملات خود را کاهش دهید. برخی از این تغییرات عبارتند از:

• تمرین منظم آرامسازی عمیق
• برنامه ورزشی منظم
• حذف محرکها از رژیم غذایی (به خصوص کافئین، شکر و نیکوتین)
• فراگیری اذعان و بیان احساسات، به خصوص خشم و ناراحتی
• اتخاذ خود-گویه و باورهای بنیادینی که نگرشی مقبول تر و صلح آمیز به زندگی را برای شما به ارمغان می آورند.
• این پنج تغییر که ذکر شد برای افراد مختلف متفاوت خواهد بود.

روان درمانی پانیک

روش درمان پانیک بدون دارو، رواندرمانی است که در کنار درمان دارویی پانیک برای پیشگیری و کم شدن حملات در آینده روشی کارآمد است. بیشترین شواهد علمی درمورد رواندرمانی اختلال پانیک، مربوط به روش شناختی-رفتاری است. البته که این روش برای سایر اختلالات روانپزشکی مثل افسردگی هم اثربخشی بالایی دارد. در این روش تمرکز درمانگر روی شناخت و رفتار بیمار در خصوص علائم جسمانی و اضطراب است و با شناسایی افکار ناکارآمد و اصلاح آنها، احساسات و پیرو آن رفتار بیمار تغییر می یابد. پایه این درمان آموزش دقیق اختلال پانیک به بیمار و اطمینان بخشی از بی خطر بودن علائم حمله پانیک است. شناسایی عوامل تشدید کننده و کمک به بیمار جهت مدیریت آنها بخش مهم بعدی این روش از درمان است که به بیمار کمک میکند تا به سیکل معیوب و در نتیجه حمله تمام عیار ورود نکند و رفتارهایی مثل مصرف داروهای آرامبخش، فرار و فریاد و مراجعه به اورژانس حین حمله به رفتارهای جایگزین و کارآمد تبدیل گردد. این روش درمانی بسته به پیشرفت بیمار حدوداً از ۵ تا ۱۵ جلسه متغیر بوده و در بین جلسات بیمار ملزم به انجام تکالیف درمانی میباشد.

نحوه پیشگیری از حمله عصبی

یکی از مهمترین راهکارهایی که به افراد مبتلا به اختلال پانیک پیشنهاد میشود شناسایی عوامل برانگیزاننده پانیک و روشهای مدیریت آنهاست. برای پیشگیری از حملات پانیک باید به سرفصل قبلی مراجعه و یکبار دیگر روی مکانیسم و عوامل به وجودآورنده آن تأمل نمود.

• اولاً به تمام افراد مستعد اختلالات روانپزشکی و از جمله پانیک توصیه میشود اگر استرسی در پیش رو دارند به روانپزشک خود مراجعه و موضوع را با وی در میان بگذارند. (این موضوع خود اهمیت توانایی پیش بینی وقایع در زندگی را یادآور میشود.) پزشک خود میداند که با چه تمهیداتی از عود یا شروع پانیک یا اختلالات دیگر پیشگیری نماید.
• روش دوم پیشگیری به وسیله مدیریت عوامل برانگیزاننده حمله است که درمانگر به تفصیل در درمان شناختی رفتاری پانیک به آن می پردازد. به عنوان مثال شناسایی آغازکننده های سیکل معیوب و روشهای شکستن سیکل و خارج شدن از آن تا به یک حمله تمام عیار مبدل نشود.

دکتر بتول دادخواه متخصص مغز و اعصاب